Μαρία Σάββα: «Εστίασα ιδιαίτερα στην απόδοση του σκοτεινού και κοφτερού χιούμορ των ιστοριών που εμπεριέχεται στη “λοξή ματιά” της Σβέμπλιν»

Συνέντευξη στη Μαριλένα Θεοδωράκου

Πρόκειται για ένα οδικό ταξίδι γεμάτο εκπληκτικά και σουρεαλιστικά pit stops. Η Μαρία Σάββα μιλάει στο theatermag για την παράσταση «Δεσμοί. Ιστορίες Ανοίκειας καθημερινότητας», η οποία ανεβαίνει στο θέατρο Φούρνος από τις 2 Οκτωβρίου. Η ίδια υπογράφει τη μετάφραση, τη δραματουργία και τη σκηνοθεσία, ενώ ερμηνεύει επί σκηνής με τους ηθοποιούς Λευτέρη Καταχανά, Αιμιλία Κεφαλά και Δημήτρη Παπακωνσταντίνο.

Πώς ανακαλύψατε τη συγγραφέα Σαμάνθα Σβέμπλιν και πώς επιλέξατε τα διηγήματα από το βιβλίο της «Mouthful of Birds»;

Διαβάζοντας τα βιβλία της Σαμάνθα Σβέμπλιν που είχαν ήδη εκδοθεί στην Ελλάδα σε μετάφραση της Έφης Γιαννοπούλου, συνέχισα να διαβάζω και κάποια άλλα που δεν είχαν μεταφραστεί στα ελληνικά. Βρήκα τις ιστορίες της πολύ δυνατές και θεώρησα ενδιαφέρουσα μια απόπειρα ανεβάσματος αυτών των ιστοριών στο θέατρο. Διάλεξα τελικά κάποια διηγήματα που δεν έχουν εκδοθεί στη χώρα μας, από το δεύτερο βιβλίο που είχε εκδώσει (Mοuthful of Birds) και το οποίο ήταν αυτό που αρχικά την ανέδειξε ως μια από τις μεγαλύτερες Αργεντινές διηγηματογράφους των τελευταίων δεκαετιών.

Η Σαμάνθα Σβέμπλιν είναι μια από τις πλέον καταξιωμένες ισπανόφωνες συγγραφείς της γενιάς της. Όπως έχει γραφτεί, «αυτό που κάνει την Schweblin τόσο εντυπωσιακή ως συγγραφέα, αυτό που την κάνει σπάνια και σημαντική, είναι ότι δεν ωθείται από απλό ταλέντο ή φιλοδοξία, αλλά από όραμα, και αυτό το όραμα αναδύεται από την έντονη ανησυχία για τον κόσμο». Το 2017, μάλιστα, ήταν υποψήφια για το διεθνές βραβείο Man Booker για το μυθιστόρημά της Distancia de rescate (Fever Dream, 2017). Το 2019 βραβεύτηκε η Αγγλική μετάφραση των διηγημάτων «Mοuthful of Birds» με το Man Booker International Price. Επίσης, ήταν υποψήφια για το ίδιο βραβείο, για το βιβλίο της Kentukis (Little Eyes) το 2020.

Οι ηθοποιοί Μαρία Σάββα, Λευτέρης Καταχανάς, Δημήτρης Παπακωνσταντίνου και Αιμιλία Κεφαλά ερμηνεύουν στην παράσταση «Δεσμοί. Ιστορίες Ανοίκειας καθημερινότητας» που παρουσιάζεται στο θέατρο Φούρνος.

«Δεσμοί. Ιστορίες Ανοίκειας καθημερινότητας». Τι σημαίνει ο τίτλος της παράστασης; Ποιο είναι το θέμα του έργου;

Tα θέματα που συνθέτουν το αφηγηματικό της σύμπαν μέσα στις ιστορίες που διάλεξα, είναι οι δεσμοί των προσώπων, το δέσιμο και η αλληλεξάρτηση, όπως επίσης και η βία που πολλές φορές αναπτύσσεται στις καθημερινές εστίες οικειότητας. Από εκεί απορρέει και ο τίτλος. Η Σβέμπλιν αναμετριέται με την έννοια της αγάπης και τις μεταμορφώσεις της, με τη μητρότητα και την πατρότητα, με το τραύμα του παιδιού, με την μη αποδοχή της διαφορετικότητας αλλά μέσα από μια φόρμα που πατάει στο σκοτεινό χιούμορ, συνθέτει ιστορίες που βρίσκονται στα όρια του παραλόγου και του φανταστικού, με χαρακτήρες που αιωρούνται στο όριο της φαντασίας και της οικειότητας.

Με ποια σημεία νιώθετε ότι ταυτίζεστε;

Πράγματι, στην παράσταση «Δεσμοί. Ιστορίες Ανοίκειας καθημερινότητας» υπάρχουν πολλά σημεία με τα οποία ταυτίζομαι. Η ιστορία «Μια μπουκιά πουλιών», διερευνά την αδυναμία των γονέων και ειδικότερα του πατέρα να συσχετιστεί με τις νέες συνήθειες της έφηβης κόρης του, οι οποίες περιλαμβάνουν το φαγητό αποκλειστικά με ζωντανά σπουργίτια που παραδίδει η μητέρα της σε κουτιά παπουτσιών. Προφανώς είναι ένας συμβολισμός που στη θέση του θα μπορούσαν να είναι πολλά, που ένα παιδί επιλέγει να κάνει αντίθετα με τις επιθυμίες των γονέων.

Στην ιστορία αυτή κρατάω το ρόλο της μητέρας. Επειδή έχω μια κόρη 13 ετών, με απασχολεί πολύ η σχέση των γονέων με τα παιδιά τους, το θέμα της αποδοχής της διαφορετικής προσωπικότητας που είναι το παιδί μας και της διαφορετικότητας. Πόσο σκύβουμε στα προβλήματά του, πόσο προσπαθούμε να το καταλάβουμε και να του σταθούμε, κυρίως στην εφηβεία που το παιδί αισθάνεται αυτή την αβεβαιότητα μέσα από τις σωματικές και ψυχικές αλλαγές που συνεχώς συντελούνται.

Στην τελευταία ιστορία «Η βαριά βαλίτσα του Μπεναβίδες», κρατάω το ρόλο μιας επιμελήτριας Τέχνης. Η βάναυση βία φαντάζει στα μάτια της και μετατρέπεται σε φρικτή, έντονα βιωμένη τέχνη. Ο κόσμος της τέχνης αποδεικνύεται σχεδόν ακόρεστα άπληστος για «έργα Τέχνης», η εμπορευματοποίηση της Τέχνης οδηγεί σε μια τραγελαφική πραγματικότητα.

Υπογράφετε τη μετάφραση, τη δραματουργία, τη σκηνοθεσία και ερμηνεύετε. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τον τρόπο εργασίας σας πάνω στο καθένα;

Με ενδιαφέρει η δραματουργία που βασίζεται σε λογοτεχνικά κείμενα, σε ντοκουμέντα και σε συνθέσεις κειμένων, γιατί θεωρώ ότι έχει τρομερό ενδιαφέρον να δημιουργείς ένα νέο έργο. Έτσι λοιπόν, τα τελευταία χρόνια οι παραστάσεις μας δημιουργήθηκαν μέσα από την διαδικασία του Devised. Eιδικά τα τρία τελευταία χρόνια ασχολήθηκα με τη μικρή φόρμα, δημιουργώντας παραστάσεις που βασίστηκαν σε συνθέσεις διηγημάτων. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία αλλά αρκετά δύσκολη. Εμπεριέχει πολύ περισσότερο τον πειραματισμό. Χρειάζεται να ακολουθήσουμε μια διαδικασία αυτοσχεδιασμών και συνεχών δοκιμών για να καταλήξουμε στη σύνθεση του έργου και η ομάδα κάθε φορά συμμετέχει στη διαδικασία.

Σε σχέση με τη μετάφραση, συνειδητοποίησα ότι ήταν αναγκαίο να προχωράει παράλληλα με τη διασκευή, ώστε να μεταφράζονται τα κείμενα που επιλέγονται κατά τη διαδικασία της σύνθεσης των κειμένων. Για το λόγο αυτό, την ανέλαβα η ίδια καθώς το κείμενο συχνά άλλαζε κατά τη διάρκεια της πρόβας.

Στις πρόβες, παράλληλα με τη διαδικασία της διασκευής, διερευνήσαμε την ψυχολογική σχέση των προσώπων, τις σχέσεις και τα κίνητρά τους. Οι ιστορίες έπρεπε να διασκευαστούν για να μπορέσουμε να προσωποποιήσουμε ένα μέρος του αφηγηματικού λόγου ώστε οι χαρακτήρες της κάθε ιστορίας να μιλήσουν μέσα από αυτόν. Στη συνέχεια, αφήσαμε τον αφηγηματικό λόγο και τη σωματικότητα των ηθοποιών να συμπληρώσουν και να συνθέσουν τις εικόνες και τέλος για τις ανάγκες της σκηνοθεσίας χρησιμοποιήσαμε video-προβολές, ώστε με τη βοήθειά τους να τονιστούν τα σουρεαλιστικά στοιχεία κάθε ιστορίας. Σκηνοθετικά, εστίασα ιδιαίτερα στην απόδοση του σκοτεινού και κοφτερού χιούμορ των ιστοριών που εμπεριέχεται στη «λοξή ματιά» της Σβέμπλιν και αναδεικνύει τη σουρρεαλιστική της προσέγγιση.

Η Μαρία Σάββα και η Αιμιλία Κεφαλά.

Πώς συνεργαστήκατε με τους υπόλοιπους ηθοποιούς της παράστασης, τον Λευτέρη Καταχανά, την Αιμιλία Κεφαλά και τον Δημήτρη Παπακωνσταντίνου;

Oι ηθοποιοί συμμετέχουν στη διασκευή του έργου και προτείνουν λύσεις σε διάφορους τομείς, που αρκετές φορές ενσωματώνονται στη παράσταση. Το αποτέλεσμα είναι συλλογικό. Και τους ευχαριστώ πραγματικά για την δοτικότητά τους. Πιστεύω ότι το σημαντικό για να λειτουργήσει μια ομάδα είναι να αισθανθούν όλα τα μέλη της, ότι η παράσταση είναι κάτι που τους ανήκει, για λίγο καιρό είναι το σπίτι τους, πρέπει να κτιστεί και να ετοιμαστεί από όλους μας, για να δεχτεί τους άλλους, τους θεατές, που και αυτοί με τη σειρά τους, για λίγες ώρες, θα συνομιλήσουν μαζί μας και θα δεχτούν τη φιλοξενία μας. Στο θέατρο συνάπτονται σχέσεις. Έστω για λίγο ενωνόμαστε με τους άλλους και αυτό είναι απολαυστικό.

Θα θέλατε να μας δώσετε μια αίσθηση από τους χαρακτήρες που ερμηνεύουν, καθώς και από τον δικό σας;

Η παράσταση αποτελείται από πέντε διαφορετικές ιστορίες και οι ηθοποιοί εναλλάσσουν ρόλους, ακόμα και μέσα στην ίδια ιστορία. Είναι ένα γοητευτικό παιχνίδι για τους ηθοποιούς, χρειάζεται να μπορούν να εγκαταλείπουν τον χαρακτήρα που υποδύθηκαν και να περνούν αμέσως μετά σε ένα χαρακτήρα εντελώς διαφορετικό. Πιστεύω ότι, αν βέβαια έχουμε πετύχει τις μεταμορφώσεις που απαιτούνται, το παιχνίδι αυτό θα είναι εξίσου διασκεδαστικό και για τον θεατή.
Στην ιστορία «Μεγάλη προσπάθεια», ένας άντρας βλέπει ένα επαναλαμβανόμενο όνειρο. Είναι ως επί το πλείστον ανεξήγητο, αλλά τα αποτελέσματά του είναι βαθιά ανησυχητικά και παρατεταμένα φανερώνοντας το παιδικό του τραύμα.

Η ιστορία «Μια μπουκιά πουλιών», διερευνά την αδυναμία των γονέων και ειδικότερα του πατέρα να συσχετιστεί με τις νέες συνήθειες της έφηβης κόρης του. Στο «Ίρμαν», η αφηγήτρια της ιστορίας ανακαλύπτει την ανεξήγητη βία του συντρόφου της προς κάποιον πιο αδύναμο από αυτόν, έχοντας βέβαια και το δικό της μερίδιο σε αυτό, σε ένα μοναχικό εστιατόριο στην άκρη του δρόμου.

Στην ιστορία «Απελπισμένες γυναίκες», οι νεόνυμφες γυναίκες συνειδητοποιούν ότι αποτελούν μέρος μιας παράδοσης εγκατάλειψης και ταλαιπωρίας από την πλευρά των ανδρών. Μπορούν να ξεκινήσουν τη ζωή τους ξανά χωρίς αυτούς; Ή μια ζωή θα τους περιμένουν απελπισμένες που εγκαταλείφθηκαν;
Τέλος, στην ιστορία «Η βαριά βαλίτσα του Μπεναβίδες», ο ήρωας (Μπεναβίδες) σκοτώνει τη γυναίκα του, αλλά για κάποιους άλλους η βάναυση βία φαντάζει στα μάτια τους και μετατρέπεται σε φρικτή, έντονα βιωμένη τέχνη. «Τρόμος και ομορφιά!» φωνάζει η επιμελήτρια Τέχνης. Ο κόσμος της τέχνης αποδεικνύεται σχεδόν ακόρεστα άπληστος για «έργα Τέχνης» και ενσωματώνει τις πιο βίαιες πράξεις που μπορεί να πέσουν στα χέρια της.

Θα θέλατε να μας βάλετε λίγο στο κλίμα της παράστασης; Θέλετε να μοιραστείτε έναν διάλογο ή μια σκηνή;

Ένα μικρό απόσπασμα από την πρώτη ιστορία, «Η μεγάλη προσπάθεια», όπου ένας άντρας επισκέπτεται μια θεραπεύτρια:
Εκείνος (είναι ξαπλωμένος στο κρεβάτι του μασάζ):
Στα τελευταία χρόνια του δημοτικού, οι εξαφανίσεις του πατέρα με βασάνιζαν ολοένα και περισσότερο, και δεν ήταν μόνο ο πόνος τού να αισθάνομαι ότι με είχε εγκαταλείψει. Ήταν μνησικακία. Μνησικακία που φούσκωσε στο στήθος μου και προκλήθηκε από τον πατέρα μου, τόσο αδέξιος και αδύναμος και ανίκανος να φύγει οριστικά.
Λιν
Η μνησικακία ήταν μια επώδυνη μπάλα αέρα που κουβαλούσε μαζί του, πάντα με κλειστό το στόμα. Γιατί αν ο πατέρας του κατάφερνε ποτέ να φύγει, αυτή η μπάλα αέρα θα ήταν το μόνο που του είχε απομείνει και δεν ήταν διατεθειμένος να την αφήσει τόσο εύκολα.
Στη δέκατη συνεδρία, τον ρώτησα ξανά για το όνειρο. Το έβλεπε ακόμα, αν και η θεραπεία ανακούφιζε τα συμπτώματα. Εκείνος κι ο πατέρας του ήταν ακόμα ένα κίτρινο ζώο, ένα μόνο ζώο που κοιτούσε τον εαυτό του στον καθρέφτη.
Στη δωδέκατη συνεδρία ένιωσε και πάλι την ανάγκη να κάνει κάποιες διευκρινίσεις. Οι γονείς του δεν τα πήγαιναν άσχημα, δεν φαινόταν να είναι αυτό το πρόβλημα, ούτε υπήρχαν οικονομικά προβλήματα.
Μερικές φορές αυτές οι εξηγήσεις ήταν πιο πολύ για εκείνον, αλλά και πάλι τις έλεγε δυνατά για να τις ακούω κι εγώ. Ό,τι κι αν συνέβη εκεί στο τραπέζι του μασάζ, ήταν μια κοινή προσπάθεια.
Υπήρχαν μόνο μία ή δύο περιπτώσεις που, καθαρά από εξάντληση, δεν είπε τίποτα για τον πατέρα του σε όλη τη συνεδρία.
Λίγους μήνες μετά την έναρξη του γυμνασίου, ο πατέρας του έφυγε ξανά.

Πληροφορίες για την παράσταση «Δεσμοί. Ιστορίες Ανοίκειας καθημερινότητας»

Συγγραφέας: Σαμάνθα Σβέμπλιν (από τη συλλογή διηγημάτων: Mouthful of birds)
Μετάφραση – δραματουργία – σκηνοθεσία: Μαρία Σάββα
Διασκευή: Μαρία Σάββα με τη συμβολή της ομάδας
Σκηνικά – κοστούμια: Μαρία Καραθάνου
Φωτισμοί: Ναυσικά Χριστοδουλάκου
Βοηθός σκηνοθέτη: Αιμιλία Κεφαλά
Ηθοποιοί: Λευτέρης Καταχανάς, Αιμιλία Κεφαλά, Δημήτρης Παπακωνσταντίνου, Μαρία Σάββα
Παραγωγή: Εταιρεία Θεάτρου Παίκτες
Social Media:
https://www.facebook.com/PAIKTESTheatreCompany
https://www.facebook.com/mar.savva

Πού: Θέατρο Φούρνος, Μαυρομιχάλη 168, ΤΚ 11472 Αθήνα, τηλ. 210 6460748
https://goo.gl/maps/brP2QqXJbUZ4QsXXA

Πότε: από 2 Οκτωβρίου και κάθε Δευτέρα στις 20.30 και Τρίτη στις 21.00. Έως 7 Νοεμβρίου 2023

Διάρκεια παράστασης: 110 λεπτά (με διάλειμμα)

Εισιτήρια:
Στη Viva και στο ταμείο του θεάτρου Φούρνος (τηλ. 210 6460 748), 14 ευρώ (κανονικό), 12 ευρώ (άνω των 65 ετών), 10 ευρώ (φοιτητικό), 8 ευρώ (άνεργοι, αμεα, ατέλειες σπουδαστών και ηθοποιών)

Προπώληση εισιτηρίων: Δεσμοί. Ιστορίες Ανοίκειας καθημερινότητας | Εισιτήρια online! | More.com
Early Bird: Προσφορά στις τιμές εισιτηρίων στη Viva έως 15 Σεπτεμβρίου
Κανονικό: 12€ (αντί 14€). Άνω των 65 ετών: 10€ (αντί 12€).
Φοιτητικό: 8€ (αντί 10€). Ανέργων, αμεα, ατέλειες (σπουδαστές & ηθοποιοί): 6€ (αντί 8€)