Γιάννης Βαρβαρέσος: «Διαβάζοντας τον γυναικείο μονόλογο “Dark Vanilla Jungle”, ήταν τέτοιο το σοκ για το πόσο επίκαιρο με την ελληνική πραγματικότητα είναι»

Συνέντευξη στη Μαριλένα Θεοδωράκου

Υπογράφει τη μετάφραση του έργου και τη σκηνοθεσία της παράστασης «Dark Vanilla Jungle». Ο Γιάννης Βαρβαρέσος μιλάει στο theatermag για το επίκαιρο θέμα του έργου του Philip Ridley, καθώς και για τη συνεργασία του με την Παναγιώτα Μπιμπλή και με την Μαριάννα Παπαθανασίου. Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο Φούρνος.

Θα θέλατε να μας μιλήσετε για το έργο «Dark Vanilla Jungle» του Βρετανού συγγραφέα Philip Ridley; Τι σημαίνει ο τίτλος του και ποιο είναι το θέμα του;

Το έργο «Dark Vanilla Jungle» γράφτηκε και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Pleasance Courtyard στο Εδιμβούργο, το 2013. Το έργο αφορά την αφήγηση μιας κοπέλας, της Άντρεα, η οποία προσπαθεί να εξιστορήσει διάφορα γεγονότα της ζωής της, που αφορούν κυρίως στην παιδική και εφηβική της ηλικία. Καθώς, όμως, μας οδηγεί στον ρημαγμένο λαβύρινθο της σκέψης και της μνήμης της, σιγά σιγά ξετυλίγεται το κουβάρι των κακοποιήσεων που βίωσε όλα αυτά τα χρόνια από το περιβάλλον της και την επίδραση αυτών, σε σωματικό και ψυχολογικό επίπεδο.

Κακοποιήσεις που οδηγούν την ηρωίδα σε οριακές καταστάσεις, όπου πραγματικότητα και φαντασία συγχέονται, καθιστώντας θολό το τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο, τι είναι οικείο και τι ανοίκειο, τι είναι υποφερτό και τι ανυπόφορο. Όσο για τον τίτλο του έργου, ο Philip Ridley σε πολλά έργα του, συνδέει λέξεις που μοιάζουν να μην έχουν κάποια άμεση σύνδεση με την πλοκή, ωστόσο, υπάρχουν έμμεσες και υποσυνείδητες συνδέσεις, τόσο με τις λέξεις όσο και με τους συνειρμούς που αυτές δημιουργούν («dark» – σκοτεινό, σκοτάδι, «vanilla» – βανίλια, παγωτό, «jungle» – ζούγκλα, δάσος, ένστικτα, «dark vanilla» – άρωμα, narcotic, κτλ.).

Πώς αποφασίσατε να το μεταφράσετε και να το σκηνοθετήσετε;

Από το 2010, όταν διάβασα πρώτη φορά τον «Δίκρανο Ντίσνεϋ» (Pitchfork Disney), το πρώτο και εμβληματικό έργο του Philip Ridley που θεωρείται και πρωτοπόρος του «in-yer-face theatre», είχα μια αγάπη για αυτόν τον συγγραφέα. Έτσι, το 2017, διαβάζοντας τον γυναικείο μονόλογο «Dark Vanilla Jungle», ήταν τέτοιο το σοκ για το πόσο επίκαιρο με την ελληνική πραγματικότητα και παράλληλα, πόσο δραματουργικά ενδιαφέρον είναι, που αμέσως το μετέφρασα, χωρίς να ξέρω αν θα το σκηνοθετούσα ποτέ ή αν θα έπαιρνα τα δικαιώματα της μετάφρασης.

Μέσα στη δεύτερη καραντίνα (2020-2021) κι ενώ δεν είχαμε ιδέα του τι θα γίνει σε επαγγελματικό, κοινωνικό, προσωπικό επίπεδο, αποφάσισα να προσπαθήσω να εγκριθούν τα δικαιώματα της μετάφρασής μου για αυτό το έργο. Έπειτα από μια μεγάλη διαδικασία, και με την αμέριστη βοήθεια της Αμαλίας Κοντογιάννη, κατάφερα να πάρω την έγκριση από τον κύριο Ridley, χωρίς να ξέρω αν θα το σκηνοθετήσω ακόμα. Ήταν τον χειμώνα του 2021-2022, που οι γυναικοκτονίες και οι κακοποιήσεις γυναικών στην Ελλάδα άρχισαν να φαίνονται ακόμα περισσότερο (από πάντα υπήρχαν, απλά τότε άρχισαν να δημοσιοποιούνται), και μιλώντας με τη φίλη μου Παναγιώτα Μπιμπλή, αποφασίσαμε ότι πρέπει να μιλήσουμε για αυτό το φαινόμενο με κάποιον τρόπο και έτσι πήραμε την απόφαση να ανεβάσουμε το έργο: εγώ να σκηνοθετήσω και η Γιώτα να ερμηνεύσει.

Μιας και έχω τελειώσει το Μεταπτυχιακό Σκηνοθεσίας/Υποκριτικής του Τμήματος Θεάτρου του ΑΠΘ και όντας κι εγώ ηθοποιός, αισθάνθηκα έτοιμος να δοκιμαστώ στην πρώτη μου επαγγελματική σκηνοθετική δουλειά στην Αθήνα, τον χειμώνα που μας πέρασε. Αυτό το έργο αναφέρεται σ’ ένα εξαιρετικά ευαίσθητο κοινωνικό θέμα, που μας αφορά όλους/-ες/-@ και ήταν ανάγκη μας να εκφραστούμε μέσω της Τέχνης, πάνω σε αυτό το ιδιαίτερο ζήτημα με ένα κείμενο, ενός εξαιρετικού σύγχρονου συγγραφέα.

Πώς ήταν η συνεργασία σας με την Παναγιώτα Μπιμπλή, η οποία ερμηνεύει και με την Μαριάννα Παπαθανασίου, που τραγουδάει;

Με τη Γιώτα είμαστε κολλητοί φίλοι, από το 2019 που γνωριστήκαμε και παίζαμε στην παράσταση «Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου», της Άλκης Ζέη σε σκηνοθεσία Τάκη Τζαμαργιά (ΚΘΒΕ). Η συνεργασία μου μαζί της, ήταν και είναι εξαιρετική, μιας και η φιλία που μας δένει δημιουργεί μια αμοιβαία εμπιστοσύνη και μια κοινή αντιμετώπιση των πραγμάτων (σε καλλιτεχνικό, προσωπικό, κοινωνικό επίπεδο). Κάναμε πρόβες σε σπίτια, πάρκα, καφέ, καθώς επίσης και στο θέατρο Φούρνος, που μας υποδέχτηκε με τον καλύτερο τρόπο, έχοντας ως γνώμονα πάντα πώς θα αφηγηθούμε αυτή την ιστορία, με έναν τρόπο που θα μας εκφράζει προσωπικά. Είναι μια εξαιρετική ηθοποιός και μια ακόμα πιο εκπληκτική φίλη.

Τη Μαριάννα, την γνωρίζω από το Τμήμα Θεάτρου, όταν εκείνη σπούδαζε και εγώ συμμετείχα σε διάφορες σκηνοθεσίες εκεί. Μέσα από κοινές συναντήσεις και γνωριμίες, δημιουργήθηκε μια δυνατή φιλία, ειδικά στην Αθήνα που μένουμε και οι δύο. Στο έργο, ακούγεται η φωνή της ηχογραφημένη, σε ένα τραγούδι του οποίου τη μουσική έγραψε ο Βασίλης Βαρβαρέσος, το μιξάζ ήχου έκανε ο Γιώργος Παπαδόπουλος και τους στίχους, τους μετέφρασα εγώ από το αρχικό έργο. Θεωρώ τη Μαριάννα, μία από τις ωραιότερες ανερχόμενες φωνές της ελληνικής μουσικής σκηνής.

Θα θέλατε να μας περιγράψετε μια σκηνή της παράστασης;

Μιας και θεωρώ ότι η μαγεία μιας παράστασης ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια και τα αυτιά των θεατών, στο εδώ και στο τώρα, θα ήθελα να σας περιγράψω καλύτερα το πώς αυτός ο ρημαγμένος λαβύρινθος, που αναφέρω πιο πάνω, δημιουργεί τον κόσμο της Άντρεα. Αντικείμενα, σκορπισμένα παντού στο χώρο, στους τοίχους, στα πατώματα, σαν να έχει υπάρξει ένας ανεμοστρόβιλος του μυαλού της, μοιάζουν να αποτελούν νησίδες των σκέψεών της. Αντικείμενα, όπως το τραπέζι που έτρωγε ο πατέρας της το σάντουιτς με το μπέικον, το μικρόφωνο της μαμάς όταν τραγουδούσε στο Κόρνγουολ, συμβολίζουν είτε πρόσωπα είτε ακόμα και συγκεκριμένα γεγονότα της ζωής της, γεγονότα που την καθόρισαν και που θα μείνουν για πάντα ανεξίτηλα στην ψυχή της. Στο κέντρο αυτού του τυφώνα, ένα κρεβάτι. Ένα κρεβάτι που μεταμορφώνεται σε αμάξι, club, παγκάκι, μπανιέρα, και που μοιάζει σαν να έλκεται από αυτό. Μέσα από την προσπάθεια της Αντρέα να μας αφηγηθεί την ιστορία της, μέσα σ’ αυτό το ρημαγμένο τοπίο από μνήμες, η ανάμνηση των βιωμάτων της, εντείνει την αποδόμηση της σκέψης της, μέχρι να “αδειάσει” εντελώς ο τόπος των συναισθημάτων της.

Το έργο φέρνει στο προσκήνιο την κακοποίηση και τη βία που δέχεται ένα κορίτσι από το περιβάλλον του. Ποια είναι η δική σας γνώμη σας για όσα ακούμε σχετικά με αυτό;

Το έργο φέρνει όντως στο προσκήνιο την κακοποίηση και τη βία που δέχεται η Άντρεα από το περιβάλλον της, στα παιδικά και εφηβικά της χρόνια, τόσο από έναν σύντροφο που έχει στα 15 της, όσο και από την οικογένειά της, από φίλους, ακόμη και από άγνωστους. Τα τελευταία τρία χρόνια στην Ελλάδα, ακούμε όλο και περισσότερες περιπτώσεις βίας και κακοποίησης (σεξουαλικής, οικογενειακής, φιλικής, κτλ), με τους αριθμούς αυτών να ανεβαίνουν ραγδαία. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές οι περιπτώσεις βίας δεν υπήρχαν και παλαιότερα. Απλώς τώρα δημοσιοποιούνται περισσότερο και εκτίθενται δημοσίως, ενώ παλαιότερα, σε μια λογική «σσσς, μην πεις τίποτα παραέξω και πάθεις χειρότερα», «σσσς, μην πεις για τους δίπλα τίποτα και ντροπιαστούμε σαν κοινωνία/γειτονιά/χώρα» ή «σσσς, ό,τι έγινε έγινε, τώρα πάει πέρασε, πρέπει να μην μιλάμε για τα παλιά, κι αν έδωσε και μια σφαλιάρα δεν πειράζει, άνθρωπος είναι», τέτοιες περιπτώσεις κρυβόντουσαν κάτω από το χαλί, μέσα στη ντουλάπα, στο υπόγειο ή ακόμα και σε αλάνες, μέσα στο τσιμέντο.

Δεν χρειάζεται να αναφερθώ σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, μιας και η συλλογική μνήμη είναι ακόμα νωπή, από πάρα πολλές περιπτώσεις γυναικοκτονιών και κακοποιήσεων σε γυναίκες και γενικά σε ανθρώπους, ανεξαρτήτως φύλου και γένους. Δυστυχώς, οι αριθμοί ανεβαίνουν και δεν έχουμε καν την πλήρη εικόνα του τι συμβαίνει σε ολόκληρη τη χώρα. Αυτό που χρειάζεται να προσπαθήσουμε ως κοινωνία, κατά τη δική μου άποψη, είναι να δημιουργηθούν εκείνες οι συνθήκες, ώστε τα άτομα που νιώθουν ότι κακοποιούνται να μπορούν να μιλήσουν κάπου με ασφάλεια, να νιώσουν ότι μπορούν να ακουστούν, για να παρθούν τα κατάλληλα μέτρα και να υπάρξουν εκείνες οι κατάλληλες δομές για την πρόληψη τέτοιων περιστατικών. Παράλληλα, θα πρέπει να υπάρξει σωστή εκπαίδευση και συνεχής ενημέρωση για την αποφυγή τέτοιων βιαιοτήτων. Θα πρέπει ως κοινωνία να ξυπνήσουμε, να βοηθήσουμε να ακουστούν εκείνες οι φωνές που δεν ακουγόντουσαν, να μιλήσουμε εμείς, να φέρνουμε στο φως τέτοια περιστατικά και να προσπαθούμε να τα εξαλείψουμε, όσο το δυνατόν μπορούμε. Κι ίσως με μια τέτοια μακροπρόθεσμη κοινωνική ενδυνάμωση, θα μπορέσουμε να δούμε μια αλλαγή στη σκέψη, στη συμπεριφορά, στη κοινωνική δομή. Πρέπει να αλλάξουμε ως άνθρωποι για να αλλάξουμε ως κοινωνία. Ή/και το αντίθετο.

Στις 13 Φεβρουαρίου, μετά την παράσταση, κάναμε μια συζήτηση που τη διοργάνωσε η Αντωνία Τσιριγώτη, από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας. Εκεί, ακούστηκαν πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για το τι μπορεί να κάνει ένα παιδί ή ενήλικας, που κακοποιείται ή που μαθαίνει/ακούει για κάποιον άλλον ότι κακοποιείται, από ανθρώπους που βρίσκονται σε διάφορες οργανώσεις, όπως το «Χαμόγελο του Παιδιού», «Strong Me», και ψυχολόγους και νομικούς ειδικούς σε τέτοια ζητήματα.

Στις 6 Μαΐου θα επαναληφθεί αυτή η συζήτηση, μετά την παράσταση που θα ξεκινήσει εκείνη τη μέρα στις 20.00. Υπάρχουν πολλοί οργανισμοί και οργανώσεις, κινήματα και ειδικοί, ΜΚΟ, η αστυνομία, που είναι περισσότερο εξειδικευμένοι από εμένα, για να μιλήσουν για το πώς μπορεί να υπάρξει πρόληψη τέτοιων φαινομένων και τι μπορεί να κάνει κάποιος σε τέτοιες περιπτώσεις. Θα σας καλούσα να έρθετε εκείνη τη μέρα στη συζήτηση, ώστε να ακούσουμε και να συζητήσουμε για το πώς μπορούν τα παιδιά και οι ενήλικες που κακοποιούνται, να αντιμετωπίσουν και να βρουν λύσεις για αυτά τα βιώματα που έχουν. Από τη μεριά μου, ως εργαζόμενος στον καλλιτεχνικό χώρο, θα πω πως θα πρέπει περισσότερες καλλιτεχνικές πρακτικές στον ελληνικό χώρο να αποκτήσουν μεγαλύτερη κοινωνική ενσυναίσθηση και κριτική άποψη και να φέρουν στην επιφάνεια, στο φως, τέτοια ζητήματα, που θα αποτελέσουν την αφορμή για μια συζήτηση ή ακόμα και για κάποιον άνθρωπο να μιλήσει, να εκφραστεί. Κι ίσως, με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει κάποιος/-α/-@ που νιώθει ότι κακοποιείται, να μιλήσει σε ειδικούς χωρίς φόβο, για να μπορέσουν να δοθούν λύσεις και να αποδοθεί δικαιοσύνη.

Πληροφορίες για την παράσταση «Dark Vanilla Jungle»

Συγγραφέας: Philip Ridley
Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Γιάννης Βαρβαρέσος
Δραματουργός-Βοηθός Σκηνοθέτη: Ιωάννα Λιούτσια
Σκηνογράφος-Ενδυματολόγος: Μαρίνα Κωνσταντινίδου
Μουσική-Ήχος: Yellow Garden
Σχεδιασμός Φωτισμών: Γεωργία Τζο Τσελεπή
Φωτογραφίες παράστασης: Ελίνα Γιουνανλή
Επικοινωνία-Προβολή στα ΜΜΕ: Ανζελίκα Καψαμπέλη

Μητέρα Άντρεα (Τραγούδι): Μαριάννα Παπαθανασίου
Ερμηνεύει η Παναγιώτα Μπιμπλή

Πού: Θέατρο «Φούρνος», Μαυρομιχάλη 168, Αθήνα, τηλ. 210 6460748

Πότε: από 25 Μαρτίου 2023 και κάθε Σάββατο και Κυριακή 25-26 Μαρτίου, 1-2 και 29-30 Απριλίου, 6*-7 Μαΐου 2023, στις 21.00

Τιμή εισιτηρίου: 12 ευρώ (Γενική Είσοδος), 10 ευρώ (Ανέργων, Φοιτητικό, Ατέλεια, ΑΜΕΑ.)

Ηλεκτρονική προπώληση εισιτηρίων: viva.gr

*Η παράσταση του Σαββάτου 06/05 θα ξεκινήσει στις 20.00, καθώς μετά την παράσταση θα ακολουθήσει συζήτηση σχετικά με ζητήματα βίας και κακοποίησης ανηλίκων, την οποία θα συντονίσει η κ. Αντωνία Τσιριγώτη, εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας.