Χριστίνα Θανάσουλα: «Ο θεατρικός φωτισμός, ήρθε να γίνει ένα συνδετικό μέσο, που συνδύασε τη σκηνοθεσία με τη φωτογραφία που με ενδιέφερε»

Sharing is caring!

Συνέντευξη στη Μαριλένα Θεοδωράκου

Έχει σχεδιάσει φωτισμούς για πολλές παραστάσεις θεάτρου και χορού. Η Χριστίνα Θανάσουλα μιλάει στο theatermag για την τέχνη του θεατρικού φωτισμού, με αφορμή το πρώτο βιβλίο στην ελληνική γλώσσα με αποκλειστικό αντικείμενο τον σχεδιασμό θεατρικών φωτισμών «Σχεδιασμός φωτισμών, Ζωγραφίζοντας επί σκηνής στις τέσσερις διαστάσεις».

Αυτή την περίοδο συνεργάζεται με το Θέατρο Ολύμπια για την όπερα «Ιφιγένεια εν Ταύροις», σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου, η οποία ανεβαίνει για 2 μόνο παραστάσεις, στις 18 και 19 Μαρτίου στο θέατρο Παλλάς. Έχει σχεδιάσει επίσης τους φωτισμούς για «Το Πάρτυ της ζωής μου» της Ελένης Ράντου σε σκηνοθεσία Ανέστη Αζά, για την «Παρεξήγηση» σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά στο θέατρο Τέχνης, για την «Άκρα Ταπείνωση», σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση στο θέατρο Θησείον, για το «Κάποιος μιλάει μόνος του κρατώντας ένα ποτήρι γάλα», σε σκηνοθεσία Νάνσυς Μπούκλη και Τζωρτζίνας Λιώση στο θέατρο του Νέου Κόσμου, για την «Ανθρώπινη Φωνή», σε σκηνοθεσία Νικορέστη Χανιωτάκη στο Μικρό Χορν και για τον «Περιοδεύοντα θίασο», σε σκηνοθεσία Ελεάννας Γεωργούλη στο θέατρο ΕΛΕΡ.

Από την παράσταση «Ιφιγένεια εν Ταύροις» στο θέατρο Παλλάς. Σχεδιασμός φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα. (Φωτογραφίες: Έφη Γούση).

«Το φως σημαίνει πολλά πράγματα για όλους μας, διότι το έχουμε ταυτίσει με το καλό, με το θείο. Είναι μια έννοια που υπάρχει σε όλους τους πολιτισμούς, οπότε κάπως όλοι μας έχουμε μια μεταφυσική σχέση με το φως, την οποία δεν μπορούμε ακριβώς να εξηγήσουμε» λέει η Χριστίνα Θανάσουλα. «Πέραν από αυτό, και βιολογικά να το δούμε, ο άνθρωπος είναι φωτοευαίσθητο ον, όπως εξάλλου και όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί επι γης. Επηρεάζεται από το φως, ο ανθρώπινος οργανισμός αντιδρά στο φως, παράγει βιταμίνη D, η οποία είναι βασική για την υγεία μας. Έχουμε μια οργανική και βιολογική σύνδεση με το φως, την οποία δεν τη συνειδητοποιούμε στην καθημερινότητά μας, παρότι οι επιστήμονες τονίζουν τα οφέλη της έκθεσης στο φυσικό φως κάποιες ώρες την ημέρα, ώστε να είμαστε υγιής, να έχουμε γερά κόκκαλα και να λειτουργούν σωστά τα μάτια μας.

Τα παραπάνω είναι μια μικρή εισαγωγή για τη σχέση του φωτός με τον άνθρωπο. Όσον αφορά στον θεατρικό φωτισμό, με τον οποίο ασχολούμαι επαγγελματικά εδώ και αρκετά χρόνια, μπορώ να πω ότι είναι κάτι που ξεκίνησα, γιατί ήθελα να ασχοληθώ με το θέατρο. Έδωσα, λοιπόν, πανελλήνιες εξετάσεις και πέρασα στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ. Ήξερα ότι θέλω να κάνω κάτι στο θέατρο, δεν ήξερα τι ακριβώς ήταν αυτό, αλλά ήξερα ότι βρισκόταν backstage. Δεν με ενδιέφερε να γίνω ηθοποιός, ίσα ίσα ντρεπόμουν κιόλας να βρίσκομαι πάνω στη σκηνή, οπότε δοκίμασα να ασχοληθώ με τη σκηνοθεσία. Έκανα κάποια σεμινάρια σκηνοθεσίας, αλλά πάλι κάτι έλειπε. Δεν ήταν ακριβώς αυτό που ήθελα. Παράλληλα, έκανα και μαθήματα φωτογραφίας στο δήμο Ζωγράφου και τελικά, ο θεατρικός φωτισμός, ήρθε να γίνει ένα συνδετικό μέσο, που συνδύασε τη σκηνοθεσία με τη φωτογραφία που με ενδιέφερε. Έγινε τυχαία, τα γεγονότα, οι συνθήκες και οι άνθρωποι, θα έλεγα, με οδήγησαν σε αυτό και έτσι βρέθηκα σε αυτόν το χώρο και τον αγάπησα».

Από την παράσταση «Άκρα Ταπείνωση» στο θέατρο Θησείον. Σχεδιασμός φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα. (Φωτογραφίες: Karol Jarek).

Για την Ιστορία του φωτισμού στο θέατρο

«Το φως είναι, πλέον, ένα δομικό στοιχείο μιας παράστασης, στον 21ο αιώνα που ζούμε. Παλιότερα, ο ρόλος του ήταν απλά υποστηρικτικός» εξηγεί η Χριστίνα Θανάσουλα. «Ουσιαστικά, ο σχεδιασμός φωτισμών άρχισε να αναπτύσσεται σαν τέχνη στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν μπήκε ο ηλεκτρισμός στα θέατρα.
Μέχρι τότε, οι δυνατότητές του δεν ήταν τόσο εκτενείς, εξυπηρετούσε, κυρίως, στο να φωτίζονται τα ζωγραφικά σκηνικά εκείνης της εποχής, ενώ ταυτόχρονα χρειαζόταν ένας άλλος φωτισμός για να φωτίσει τους ηθοποιούς πάνω στη σκηνή. Ο σχεδιασμός φωτισμών, ακολούθησε και επηρεάστηκε από τις εξελίξεις στην σκηνογραφία και τη σκηνοθεσία. Όταν τα σκηνικά έγιναν τρισδιάστατα και άρχισε να δημιουργείται πάνω στη σκηνή ένα σκηνικό περιβάλλον με έπιπλα και αντικείμενα, τότε άρχισαν να δημιουργούνται διαφορετικές ανάγκες σκηνοθεσίας των ηθοποιών, ενώ άρχισε να δημιουργείται η ανάγκη και για εναλλαγή σε ατμόσφαιρες. Κάπως έτσι ξεκίνησε να εξελίσσεται και ο φωτισμός, να αποκτά περισσότερη δύναμη και περισσότερο καλλιτεχνικό αποτύπωμα επί σκηνής.

Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, οι δυνατότητες του φωτισμού έχουν επεκταθεί στο άπειρο. Είναι ένα πολύ ισχυρό εργαλείο που συνομιλεί ουσιαστικά και με τους ηθοποιούς. Για εμένα, ο πετυχημένος σχεδιασμός φωτισμών δεν περιορίζεται απλά στο να φτιάξουμε μια ωραία εικόνα. Είναι ο φωτισμός που συνομιλεί και με τον ζωντανό άνθρωπο πάνω στη σκηνή, συνδιαλέγεται ισότιμα μαζί του, «μια εικόνα ισούται με 1000 λέξεις», παράγει μια οπτική αφήγηση χωρίς λόγια. Φτιάχνει την ατμόσφαιρα και το περιβάλλον, μέσα στα οποία θα κινηθεί ο ρόλος στη σκηνή. Το φως είναι πολύ ισχυρό, γιατί περνάει υποσυνείδητα μηνύματα. Οι άνθρωποι έχουμε μάθει να επικοινωνούμε με λέξεις, οπότε εστιάζουμε στο λόγο, στις λέξεις, στους συνδυασμούς λέξεων. Όλο το υπόλοιπο περιβάλλον, το ηχητικό π.χ. η μουσική, μας αγγίζει και μας επηρεάζει συναισθηματικά, δεν μπορούμε όμως να αποκωδικοποιήσουμε επί τόπου το ηχητικό και οπτικό περιβάλλον. Ενώ τα λόγια, μας είναι πιο οικεία ως κώδικας νοηματοδότησης, ακριβώς επειδή έχουμε μάθει να επικοινωνούμε με λόγια, ακούμε κάποιες λέξεις και καταλαβαίνουμε αν περιγράφουν κάτι καλό ή κάτι κακό. Το φως και η μουσική μιλούν στην ψυχή».

Από την παράσταση «Το Πάρτυ της ζωής μου» στο θέατρο Διάνα. Σχεδιασμός φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα. (Φωτογραφίες: Γιάννης Μαργετουσάκης).

Ο φωτισμός στο ίδιο κείμενο

«Στην εποχή που ζούμε, τα κείμενα είναι μια αφορμή, δίνουν ένα έναυσμα για να γίνει κάτι, αποτελούν αφετηρία. Από εκεί και πέρα, η κάθε δημιουργική ομάδα επιλέγει να τα προσεγγίσει και να τα παρουσιάσει διαφορετικά, να ρίξει φως σε διαφορετικά σημεία του εκάστοτε έργου» συνεχίζει η Χριστίνα Θανάσουλα. «Επομένως, η ίδια “Αντιγόνη” του Σοφοκλή για παράδειγμα, δεν θα είναι η ίδια παράσταση ποτέ. Ακόμα και ο ίδιος σκηνοθέτης να κάνει το ίδιο έργο, μετά από δέκα χρόνια, θα έχει μετακινηθεί και ο ίδιος προσωπικά ως προς τα ενδιαφέροντά του και ως προς την αντιμετώπισή του σε κάποια θέματα. Οπότε αποκλείεται να κάνει το ίδιο έργο. Μια σκηνοθέτις σίγουρα έχει σκεφτεί για ποιους λόγους ανεβάζει αυτό το έργο τώρα ή γιατί αφορά το κοινό του τώρα. Θεωρώ ότι αυτά είναι ερωτήματα που απαντά κάποιος όταν θέλει να ανεβάσει μια παράσταση. Επομένως, πώς μπορείς να προβάλεις αυτά τα ερωτήματα στο μέλλον, στον μελλοντικό εαυτό σου και τους θεατές; Αντίστοιχα και για μένα, ισχύει το ίδιο. Σίγουρα ούτε και εγώ μπορώ να φωτίσω ένα έργο με τον ίδιο τρόπο, ακόμα και αν αποτελεί την ίδια παραγωγή και το ίδιο κείμενο. Η προσωπική μου σύνδεση με τα κείμενα δεν είναι στατική, επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, οι οποίοι διαφοροποιούνται μέσα στα χρόνια. Όταν ανεβαίνει μια παράσταση κλείνει ένα κεφάλαιο, αν μετά από χρόνια ζητηθεί να γίνει αναβίωση της παράστασης, νιώθεις ότι θέλεις να την αλλάξεις, δεν θέλεις να κρατήσεις ακριβώς όσα είχες κάνει την πρώτη φορά που ανέβηκε, γιατί και εσύ δεν είσαι ο ίδιος. Για αυτό δεν καταλαβαίνω τις αναβιώσεις, πέραν από την ιστορική τους αξία προφανώς. Αφορούν όμως οργανικά το κοινό του τώρα;».

Από την παράσταση «Παρεξήγηση» στο θέατρο Τέχνης. Σχεδιασμός φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα. (Φωτογραφίες: Ελευθερία Νικολαΐδου).

Από την παράσταση «Κάποιος μιλάει μόνος του κρατώντας ένα ποτήρι γάλα» στο θέατρο του Νέου Κόσμου. Σχεδιασμός φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα. (Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας).

Οι αλλαγές του φωτισμού στο θέατρο

«Ο θεατρικός φωτισμός, έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία είκοσι χρόνια. Όσα διδάχτηκα όταν σπούδαζα στην Αγγλία το 2001, όσον αφορά τον τεχνικό εξοπλισμό, όχι τις αρχές και τη μέθοδο, έχουν αλλάξει τελείως» λέει η Χριστίνα Θανάσουλα. «Υπάρχει αυτή τη στιγμή εξοπλισμός και πολύ συγκεκριμένη τεχνολογία LED, που πριν από είκοσι χρόνια δεν βρίσκονταν ούτε καν στη φαντασία μας. Αν σου έλεγαν, πριν 20 χρόνια, ότι θα μπορείς να φωτίσεις μια παράσταση μόνο με LED, θα έλεγες αποκλείεται, δεν γίνεται. Η τεχνολογία εξελίσσεται πιο γρήγορα από τη φαντασία και την ευρηματικότητά μας, ως προς την ενσωμάτωσή της στο θέατρο.

Επίσης, πρέπει να θυμόμαστε πως ζούμε σε μια χώρα λίγο απομακρυσμένη από την πρόοδο της τεχνολογίας, καθώς σε εμάς όλες οι εξελίξεις φτάνουν λίγο αργότερα, δεν είμαστε στο κέντρο της πληροφορίας και αυτό επηρεάζει τη σχέση μας με αυτή. Θεωρώ ότι η τεχνολογία, αλλά και η αισθητική ακόμα του θεάτρου, δεν είναι κάτι που μπορούμε να προβλέψουμε. Αυτό είναι και το ενδιαφέρον για μένα, ότι το θέατρο είναι απρόβλεπτο, δεν έχει ταβάνι. Έχουμε όλοι κάποιες επιθυμίες και κάποιους στόχους, σε έναν βαθμό διαβλέπουμε τα πράγματα, κάνουμε υποθέσεις, αλλά το πού θα βρίσκεται το θέατρο και ο θεατρικός φωτισμός, σε πενήντα χρόνια από τώρα, είναι ένα ερώτημα στο οποίο κανένας δεν μπορεί να δώσει απάντηση. Είναι αυτό που λένε και για τα επαγγέλματα του μέλλοντος: τα παιδιά μας θα κάνουν επαγγέλματα που δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή καταγεγραμμένα, γιατί δεν έχει δημιουργηθεί ακόμα η ανάγκη τους. Επομένως, προκύπτει και το ερώτημα, για ποια επαγγελματική σταδιοδρομία ετοιμάζουμε τα παιδιά μας, σήμερα; Για κάτι που ακόμα δεν υπάρχει; Πώς προετοιμάζουμε τους σχεδιαστές φωτισμού του μέλλοντος; Για ποιο θέατρο;».

Από την παράσταση «Ανθρώπινη Φωνή» στο θέατρο Μικρό Χορν. Σχεδιασμός φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα. (Φωτογραφίες: Γιώργος Καλφαμανώλης).

Το βιβλίο «Σχεδιασμός φωτισμών, Ζωγραφίζοντας επί σκηνής στις τέσσερις διαστάσεις»

«Ξεκίνησα να γράφω το βιβλίο “Σχεδιασμός φωτισμών, Ζωγραφίζοντας επί σκηνής στις τέσσερις διαστάσεις”, μέσα στην καραντίνα. Ήταν η δημιουργική μου απασχόληση για να γεμίζω το χρόνο μου, εκείνη την εποχή. Προέκυψε από μια δική μου ανάγκη, ήρθε όμως και κούμπωσε και με την έλλειψη ενός τέτοιοι βιβλίου, την οποία είχα διαγνώσει στα σεμινάρια φωτισμού, που έχω παραδώσει κατά καιρούς: πάντα οι συμμετέχοντες στα σεμινάρια, μου ζητούσαν να τους προτείνω ένα βιβλίο για τον θεατρικό φωτισμό. Το θέμα είναι ότι υπάρχει τεράστια βιβλιογραφία στα αγγλικά, στα γαλλικά και στα γερμανικά, αλλά στα ελληνικά δεν υπήρχε ένα αντίστοιχο βιβλίο, που να εξειδικεύεται στον σχεδιασμό φωτισμών. Και φυσικά δεν είναι το ίδιο να διαβάζεις ένα βιβλίο στην μητρική σου γλώσσα.

Κάπως από αυτές τις συνθήκες, προέκυψε το βιβλίο και η καραντίνα δημιούργησε τον απαραίτητο χρόνο για τη συγγραφή του. Είμαι τυχερή, γιατί έχω έναν μεγάλο όγκο βιβλίων που είχα φέρει από τα φοιτητικά μου χρόνια στην Αγγλία, για να ανατρέξω, να ψάξω, να δω τις διαφορετικές αντιλήψεις που υπάρχουν στο εξωτερικό, να τις συγκρίνω, να τις αντιπαραθέσω με τη δική μου εμπειρία και να αποφασίσω τι αξίζει να ειπωθεί σε πρώτη φάση, τι είναι αυτά που πρέπει να διαβάσει κάποιος ο οποίος ασχολείται πρώτη φορά με το αντικείμενο. Την περίοδο που έγραφα το βιβλίο, παράλληλα ετοίμαζα και το εκπαιδευτικό υλικό της ειδικότητας του Τεχνικού Φωτισμού, σε ανάθεση της ΓΣΕΕ. Οπότε ούτως ή άλλως, είχα “μπλέξει” σε αυτή τη διαδικασία ότι γράφω ένα εκπαιδευτικό υλικό και πρέπει να οργανώσω το μυαλό μου με έναν τρόπο που να το χωρίσω σε κεφάλαια. Και είπα μήπως να τα κάνω και τα δύο, να βγει και το εκπαιδευτικό υλικό και το βιβλίο;

Όταν, λοιπόν, με ρωτάει κάποιος τι πρέπει να κάνω για να ασχοληθώ με τον φωτισμό στο θέατρο -και τυχαίνει να με ρωτάνε πολύ συχνά νέοι άνθρωποι-, τους προτείνω να διαβάσουν το βιβλίο, ώστε να πάρουν μια πρώτη σφαιρική εικόνα για το τι εστί θεατρικός φωτισμός και να τρέξουν να δουν πολλές παραστάσεις.
Σκέφτηκα τον τίτλο “Σχεδιασμός φωτισμών, Ζωγραφίζοντας επί σκηνής στις τέσσερις διαστάσεις” και έβαλα και την τέταρτη διάσταση του χρόνου, γιατί ο φωτισμός έχει ροή, ρυθμό, δεν είναι στατικές εικόνες. Οπότε έχω συνδέσει το χρόνο στον τίτλο, ακριβώς για να υπογραμμιστεί αυτή η αίσθηση της χρονικής μετάβασης, της εναλλαγής εικόνων, της αφηγηματικής ροής μέσα στην παράσταση».

Από την παράσταση «Περιοδεύων θίασος», στο θέατρο ΕΛΕΡ. Σχεδιασμός φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα. (Φωτογραφίες: Karol Jarek).

Πληροφορίες

Το βιβλίο «Σχεδιασμός φωτισμών, Ζωγραφίζοντας επί σκηνής στις τέσσερις διαστάσεις» μπορείτε να το βρείτε σε επιλεγμένα σημεία πώλησης όπως, ενδεικτικά, το πωλητήριο του Εθνικού Θεάτρου και του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, καθώς και στα σημεία πώλησης που αναγράφονται στο παρακάτω link: https://linktr.ee/StageLightingBook