Είδαμε το «Lebensraum» του Θανάση Τριαρίδη στο Faust

Γράφει η Θεατρολόγος Μαρία Μαρή

Το «Lebensraum» του Θανάση Τριαρίδη σε σκηνοθεσία Γιώτας Σερεμέτη επέστρεψε από 3 Νοεμβρίου και για λίγες παραστάσεις στο Faust, με τις ηθοποιούς Δέσποινα Αποστολίδου και Κατερίνα Σταθοπούλου. Τα κείμενα του Τριαρίδη είναι επιδραστικά και γενικά αφουγκράζονται τα σήματα κινδύνου του καιρού μας. «Το καθαυτό νόημα του Lebensraum συμπυκνώνεται σε τούτο: οι αληθινοί δολοφόνοι είναι – και θα είναι για πάντοτε – οι θεατές» σημειώνει ο συγγραφέας. Τα όρια ανάμεσα στους ηθοποιούς και το κοινό καταργούνται. Το έργο ξεκινά από τη ναζιστική, επεκτατική θεωρία του Ζωτικού Χώρου, τη μεταφέρει στο σήμερα και εγκαλεί τον θεατή για τα ρατσιστικά του ένστικτα. Τα όρια ανάμεσα στους ηθοποιούς και το κοινό καταργούνται. Το κοινό είναι συνένοχο.

Το έργο «Lebensraum» του Θανάση Τριαρίδη

Το έργο ακροβατεί ανάμεσα στην κωμωδία και το θρίλερ, στην αλήθεια και το ψέμα. Δύο άνθρωποι, συναντιούνται στη σκηνή, δύο γυναίκες. Η Χειρίστρια του Πειράματος, πείραμα που πραγματοποιείται παρουσία κοινού και οδηγεί την Εθελόντρια, που συμμετέχει σε αυτή τη συνάντηση των 13 λεπτών, σε βήματα ουσιαστικά, που την κάνουν να αναρωτιέται για τον εαυτό της.

Η Εθελόντρια είναι καλοπροαίρετη, ευγενική και ευπροσήγορη, κάτι που γρήγορα ανατρέπεται με όλα αυτά τα «δολώματα» που της πετά η Χειρίστρια του προγράμματος. Η Εθελόντρια κάνει ξεκάθαρο ότι βρίσκεται εκεί για τα χρήματα, αλλά μέχρι ποιο σημείο μπορεί άραγε να φτάσει κάποιος για τα χρήματα; Η Εθελόντρια μέσα σε ένα κλίμα αμηχανίας, αβεβαιότητας και ανησυχίας, συστήνει στη Χειρίστρια να συμπεριλάβει στο πείραμα την καλοσύνη, την μεγάλη καλοσύνη της ανθρωπότητας. Η ανταπάντηση ότι το Lebensraum, που σημαίνει ζωτικός χώρος, είναι όρος που χρησιμοποιούνταν από τον Χίτλερ, δεν τη φοβίζει καθόλου, γιατί θεωρεί ότι ο ναζισμός είναι παρελθόν και πιστεύει στην καλοσύνη του ανθρώπου.

Με οδηγό μια υδρόγειο σφαίρα και την προτροπή της Χειρίστριας να πατήσει η Εθελόντρια πάνω στο κουμπί της Αβάνας, αφού πρώτα την αναζητήσει στην υδρόγειο με αποτέλεσμα να ακουστεί το τραγούδι Quizás, Quizás, Quizás, είναι ένα γεγονός που βάζει εξαρχής μια παράμετρο αμφιβολίας για ό,τι συμβαίνει. Δομείται αριστοτεχνικά από τον συγγραφέα και υποστηρίζεται από τις ηθοποιούς ένα κλίμα τρόμου και αβεβαιότητας. Στην αρχή της συνάντησης η Εθελόντρια, μιλώντας για τη ζωή της, είπε ότι όταν ήταν μικρή ήθελε να σκοτώσει τους γονείς της, ενώ μετά λέει ότι έχει θετική ενέργεια, γεγονός που σίγουρα θα ενδιαφέρει το πείραμα.

Η Χειρίστρια την οδηγεί να αμφιβάλει και για τον ίδιο τον εαυτό της. Όταν πια ακούγεται και ένας πυροβολισμός, η Εθελόντρια φοβάται και ξεροκαταπίνει. Την μελετούν. Μοιάζει με παιχνίδι, όμως δεν είναι. Το πρόσωπο της Εθελόντριας καθαρό, αγνό ενίοτε σοκαρισμένο. Με έντρομα μάτια, γεμάτα απορία κοιτά το κοινό καλώντας το να γίνει συμμέτοχος και αρωγός της. Η Χειρίστρια πατά πάνω στα λόγια της και της τονίζει ότι στην ανθρωπότητα αρέσουν τα πειράματα. Της προτείνει απόλυτα πράγματα που προσβάλλουν την γενετήσια αξιοπρέπεια και εκείνη φυσικά θίγεται. Μιλούν για δημοκρατία. Η δημοκρατία φτιάχνεται από ερωτηματολόγια, λέει η Χειρίστρια, ενώ η Εθελόντρια της μιλά για τον Ρουσώ και για το γεγονός ότι οι άνθρωποι γεννιούνται καλοί, όμως οι συνθήκες τους κάνουν κακούς.

Με όχημα τη μουσική περνούν από την Κούβα και το Σινσινάτι, μέχρι την Κουάλα Λουμπούρ και κάθε φορά η Εθελόντρια βρίσκει στην υδρόγειο σφαίρα την πόλη και ακουμπά πάνω της για να ακουστεί μια μουσική. Στόχος να φτάσουν στα σκοτεινά δάση της Πολωνίας με τους Εβραίους παρτιζάνους, ώστε να έρθουν η Εθελόντρια και το κοινό βέβαια μαζί, που πέφτει στην ίδια παγίδα με εκείνη, αντιμέτωποι με τη γέννηση του φασισμού. Πιστεύοντας ότι στο πολωνικό δάσος της Ντουρ, αυτοί οι αντάρτες ζούσαν ελεύθεροι και νομίζοντας, ότι ακούει το απελευθερωτικό τραγούδι τους, συγκινείται, ενώ στην ουσία της αποκαλύπτει η Χειρίστρια ότι ακούν τον ύμνο των ΕΣ.ΕΣ. Μετρούν τις αντιδράσεις της, εκείνη είναι συγκλονισμένη όταν καταλαβαίνει πόσο χειριστικά είναι όλα αυτά και καθώς έρχεται αντιμέτωπη μ’ αυτό που γεννά τον φασισμό, τρομοκρατείται.

Το Πείραμα παρακολουθεί πόσο αλλοιώνεται ο ψυχισμός του ανθρώπου από τα γεγονότα γύρω του. Πως όλοι θεωρούμαστε πειραματόζωα και είμαστε σαν το εκάστοτε κοινό, που δεν αντιδρά σε όλα όσα συμβαίνουν επί σκηνής. Πώς μετατρέπεται η Εθελόντρια σε πειραματόζωο και πόσο μακριά της επιτρέπει η ηθική της να προχωρήσει; Ο συγγραφέας, Θανάσης Τριαρίδης καθιστά υπεύθυνο το κοινό. Πως μπορεί να είναι τόσο εύπιστο, πόσο εύκολα μπορεί να προβεί σε ακραίες πράξεις; Είναι πρόθυμο να προφυλάξει κάποιον από το να βλάψει τον εαυτό του; Έναντι αμοιβής, θα έβλαπτε κάποιον άνθρωπο; Πρόκειται για ένα έργο-πείραμα που καταργεί τα όρια ανάμεσα στην κωμωδία και το θρίλερ, στην αλήθεια και το ψέμα, στους ηθοποιούς και το κοινό, την αθωότητα και την ενοχή. Το έργο, έχει ως αφετηρία τη ναζιστική επεκτατική θεωρία του Ζωτικού Χώρου (Lebensraum) και την μεταγράφει εφιαλτικά στο σήμερα.

Η παράσταση

Έντονες ερμηνείες και από τις δυο ηθοποιούς. Η Χειρίστρια, την οποία ερμηνεύει η Κατερίνα Σταθοπούλου, με άνεση εκστομίζει τα πιο ακραία λόγια, βάζει όρια και ελέγχει απολύτως το πειραματόζωό της. Η Εθελόντρια, που υποδύεται η Δέσποινα Αποστολίδου, διακατέχεται από μια θρησκευτική, θα λέγαμε, πίστη στον άνθρωπο, στην ηθική, στο Θεό, στην καλοσύνη. Όταν αρχίζει το πείραμα, όλα μοιάζουν σχεδόν αστεία, ώσπου κάποια στιγμή τα πράγματα «στραβώνουν» και το Πειραματόζωο, έρχεται αντιμέτωπο με την ηθική του. Πόση διαπραγμάτευση τού είναι επιτρεπτή; Και πόσο μπορούν οι θεατές να παραμείνουν «θεατές»;

Η εθελόντρια συνθλίβεται, όταν αντιλαμβάνεται ότι με οποιαδήποτε πρόφαση μια θρησκεία, μια επαναστατική οργάνωση, μια οποιαδήποτε συνάθροιση ανθρώπων, που ξεκινούν να υπηρετούν ένα ανώτατο όραμα, μπορεί να μεταβληθεί σε μηχανή παραγωγής εγκλήματος, φόνων και θανάτου.
Και οι δυο ηθοποιοί, είναι μέσα στο ρόλο τους, αν και ο πυροβολισμός και το όλο σκηνοθετικό στήσιμο, θα μπορούσε να είναι πιο διαδραστικό για το κοινό. Να διαχυθεί ο φόβος, να εγκαταλείψουν κάποιοι την αίθουσα, νιώθοντας προσβολή ή φόβο, όπως συχνά συμβαίνει με τα κείμενα του Τριαρίδη. Η αλήθεια πονά και ενοχλεί.

Η σκηνοθεσία της Γιώτας Σερεμέτη κάπως στατική, το καλεί βέβαια και το κείμενο. Στο πλαίσιο αυτό, θα μπορούσε να υπάρχει διάδραση με το κοινό, ένας πυροβολισμός και ο προβολέας να στέκεται πάνω σε κάποιον «θεατή» – κούκλα αιμόφυρτη. Να μεθοδευτεί πιο έντονα η αφύπνιση του κοινού, γεγονός, που υποστηρίζεται άρτια από τις ερμηνείες των δύο ταλαντούχων ηθοποιών Δέσποινα Αποστολίδου και Κατερίνα Σταθοπούλου.

Ο φωτισμός του Κώστα Φιλίππογλου καίριος για την παράσταση και αποτελεσματικός. Τελειώνοντας το σώζει η Χειρίστρια, Κατερίνα Σταθοπούλου, λέγοντας ότι οι θεατές δεν αντιδρούν, γιατί γνωρίζουν ότι δεν είναι αλήθεια αυτό που συμβαίνει επί σκηνής, αλλιώς θα ξεσηκώνονταν. Είναι μελετημένο. Χτίζεται ένα κανονικό mind trap, που αποδυναμώνει τις πεποιθήσεις της Εθελόντριας, Δέσποινα Αποστολίδου και πράγματι προβληματίζει για τη φύση του ανθρώπου και των ιδεοληψιών του.

Πληροφορίες για την παράσταση «Lebensraum»

Κείμενο: Θανάσης Τριαρίδης
Σκηνοθεσία: Γιώτα Σερεμέτη
Σχεδιασμός φωτισμού: Κώστας Φιλίππογλου
Υπεύθυνη επικοινωνίας: Χρύσα Ματσαγκάνη

Παίζουν: Δέσποινα Αποστολίδου, Κατερίνα Σταθοπούλου

Πού: Faust, Καλαμιώτου 11 και Αθηναΐδος 12, Αθήνα, τηλ. 210 3234095

Πότε: από Πέμπτη 3 Νοεμβρίου 2022 και κάθε Πέμπτη στις 20.00. Έως 29 Δεκεμβρίου 2022

Τιμές εισιτηρίων
Γενική Είσοδος: 12€
Φοιτητικό, Άνω των 65 ετών: 10 €
Ανέργων, ΑΜΕΑ, Ατέλειες: 5 €

Διάρκεια παράστασης: 75 λεπτά

Ηλεκτρονική αγορά εισιτηρίων: https://www.viva.gr/tickets/theater/lebensraum-peirama-gia-tin-kalosyni/?fbclid=IwAR0czF12nylBy7fYYVu15QDLGaxXmHUjn5PGZLnsetrGs_71k-RuIvXSPwA