Σοφία Καραγιάννη: «Το κείμενο του Καμύ φλερτάρει πολύ με την τεχνική της αρχαίας τραγωδίας»

Συνέντευξη: Μαριλένα Θεοδωράκου

Είναι από τις σκηνοθέτιδες η οποία αγαπά να μεταφέρει λογοτεχνικά κείμενα στη σκηνή του θεάτρου. Η Σοφία Καραγιάννη και η ομάδα Gaff μετά τον επιτυχημένο «Παίκτη» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι επανέρχονται με ένα ακόμη λογοτεχνικό έργο στη σκηνή του θεάτρου 104. Πρόκειται για την «Πανούκλα» του Αλμπέρ Καμύ μια παράσταση η οποία είναι αφιερωμένη στους γιατρούς και νοσηλευτές που έχουν σηκώσει ένα δυσανάλογο βάρος στους ώμους τους.

«Επειδή δεν με ενδιαφέρει να είμαι “της μόδας” θα ήθελα να διευκρινίσω ότι δεν έχουμε επιλέξει την “Πανούκλα” επειδή περάσαμε και περνάμε την πανδημία του κορονοιού» εξηγεί η σκηνοθέτης Σοφία Καραγιάννη. «Η επιλογή του έργου είχε γίνει από το 2018 και μάλιστα είναι μια επιχορηγούμενη παράσταση από το υπουργείο Πολιτισμού για το 2019.
Ξεκίνησα να δουλεύω το κείμενο του Αλμπέρ Καμύ πολύ πριν ξεσπάσει το κύμα της πανδημίας. Όταν έκανα με τους συνεργάτες μου τις πρώτες αναγνώσεις, ερχόντουσαν οι πρώτες ειδήσεις από την Κίνα, που μας φαινόταν κάτι πολύ μακρινό.
Η παράσταση αναβλήθηκε δύο φορές λόγω των μέτρων, οπότε δουλέψαμε διπλά. Και φυσικά έγιναν πολλές αλλαγές μετά την βιωματική εμπειρία της καραντίνας. Άλλαξε η σκηνοθεσία γιατί αλλάξαμε κι εμείς.
Προσωπικά, ένιωθα αμήχανα, που η έντονη εμπειρία που βιώσαμε αποκτούσε σκηνική υπόσταση. Το θέατρο έχει κομμάτια από ζωή αλλά στην περίπτωση της “Πανούκλας” είναι ζωή. Κάναμε με τους ηθοποιούς διαδικτυακές πρόβες στην περίοδο της καραντίνας και “παίζαμε” τους έγκλειστους και τους εξόριστους του Καμύ και ήμασταν εμείς οι ίδιοι έγκλειστοι και εξόριστοι στην ίδια μας την πόλη. Πόσο παράλογο; Περάσαμε δύσκολα όλοι οι άνθρωποι του θεάτρου και της Τέχνης, νομίζω πως στις τελευταίες πρόβες πριν την πρεμιέρα έβλεπα τους ηθοποιούς μου στην σκηνή σαν έμβρυα που περιμένουν μέσα στην κοιλιά να γεννηθούν. Η πρεμιέρα της παράστασης ήταν για μένα αυτό το πρώτο κλάμα του μωρού μετά από έναν δύσκολο τοκετό. Μεγάλη ανακούφιση και συγκίνηση».

Οι ηθοποιοί της παράστασης «Πανούκλα» Δημήτρης Μαμιός, Κωνσταντίνος Πασσάς και Ιωσήφ Ιωσηφίδης. (Φωτογραφίες: Χριστίνα Φυλακτοπούλου).

Οι τρεις δραματουργικοί άξονες της παράστασης

«Είχα στα χέρια μου ένα κείμενο βαθιά αλληγορικό και έπρεπε να καταθέσω σκηνικά τους συμβολισμούς που με τόση μαεστρία κρύβονται πίσω από τις λέξεις του Καμύ» συνεχίζει η Σοφία Καραγιάννη. «Αφετηρία του Καμύ είναι η πανούκλα, ο κατακτητής που περνάει την πύλη της πόλης, και φυσικά στο κείμενο που έχει εκδώσει ο συγγραφέας το 1947 στον απόηχο του Β’ παγκοσμίου πολέμου, ως κατακτητή βλέπει την άνοδο του Ναζισμού. Και από την άλλη ερχόμαστε κι εμείς με πολύ φρέσκα τα τραύματα από έναν άλλο “κατακτητή” που δεν χτυπάει μόνο μια πόλη αλλά τον πλανήτη ολόκληρο. Αν και ανόμοιοι οι δυο αυτοί κατακτητές, έχουν κάτι κοινό: την στέρηση της ελευθερίας και το θάνατο.

Το κείμενο του Καμύ φλερτάρει πολύ με την τεχνική της αρχαίας τραγωδίας. Η δραματουργική επεξεργασία έχει στηριχτεί σε τρεις άξονες. Ο γιατρός Ριέ, που ερμηνεύει ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης, ο αφηγητής του παράλογου χρονικού της πανούκλας που είναι η ανθρώπινη λογική, η συνείδηση, αυτός που οφείλει να σηκώσει όλο το βάρος. Η Πανούκλα, η αρρώστια που χτυπάει την πόλη και γι’ αυτό αποφασίσαμε με τον συνεργάτη μου στη δραματουργία Μιχάλη Βραζιτούλη, να προσωποποιήσουμε την αρρώστια.

Έτσι ο Δημήτρης Μαμιός, που ερμηνεύει την αρρώστια, εισβάλει με τη μουσική του μέσα στη σκηνή σαν ένας άλλος “Διόνυσος”, αν και εδώ μιλάμε για το απόλυτο κακό. Και ο τρίτος άξονας είναι η Πόλη που ερμηνεύει ο Κωνσταντίνος Πασσάς και φέρει επί σκηνής κάποια από τα πρόσωπα της πολιτικής και εκκλησιαστικής εξουσίας αλλά και καθημερινούς ανθρώπους.

Τα πρόσωπα αυτά έχουν συμβολική υπόσταση όμως απέναντι στην αγωνία και τον τρόμο του θανάτου συμπεριφέρονται και αποκτούν μια πιο ανθρώπινη υπόσταση. Αυτή ήταν η λογική πάνω στη δραματουργία ώστε να μεταφερθεί η σκληρότητα, ο τρόμος, η ποίηση αλλά και η ανθρώπινη τρυφερότητα.

Σημαντικό ρόλο επίσης έχει η μουσική, παίζει ζωντανά επί σκηνής, που συνομιλεί με τα πρόσωπα του έργου. Τις στιγμές που υπάρχει ο μεγάλος τρόμος και η ένταση μέσα την πόλη, τις έχουμε μετατρέψει σε μικρά χορικά. Ξαναγυρνάω σε αυτό που είπα ότι θεωρώ ότι ο Καμύ είναι πολύ κοντά στην τεχνική της αρχαίας τραγωδίας. Αυτά τα χορικά, λοιπόν, είναι ντυμένα με μουσική, δίνουν το ρυθμό στον λόγο αλλά και την ένταση. Η πρωτότυπη σύνθεση είναι του Στάθη Δρογώση, και θα δούμε και τον ίδιο επί σκηνής σε κάποιες παραστάσεις».

Ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης ερμηνεύει το ρόλο του γιατρού Ριέ. (Φωτογραφίες: Χριστίνα Φυλακτοπούλου).

Η μεταφορά λογοτεχνικών έργων στη σκηνή

«Νομίζω πως έχω πια μια μεγάλη θητεία στην μεταφορά της λογοτεχνίας. Το αφηγηματικό θέατρο αποτελεί μια μεγάλη μου αγάπη αλλά και περιπέτεια» λέει η Σοφία Καραγιάννη. «Έχουμε κάνει τον “Παίκτη” του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, το “Μάρτυς μου ο θεός” του Μάκη Τσίτα, την “Ψυχολογία Συριανού συζύγου” του Εμμανουήλ Ροΐδη, το «Μην παίζεις με τα χώματα» της Στέλλας Βλαχογιάννη, τον «Διγενή Ακρίτη, στα όρια», που είναι και το πρώτο κείμενο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Τον Απρίλιο έρχεται και ο Χρόνης Μίσσιος με το «…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» και έχω μεγάλη χαρά και γι’ αυτό.

Χρειάζονται πολλές ώρες συνομιλίας με τον συγγραφέα ενός λογοτεχνικού κειμένου μέχρι να αποκτήσει σκηνική υπόσταση και ζωή. Υπάρχει πάντα μια μεγάλη αγωνία, με την λογοτεχνία αισθάνομαι σαν ένας ψαράς που έχει ρίξει τα δίχτυα του σε απύθμενα και πλούσια νερά και περιμένει με υπομονή.
Είναι σαν μια μεταγραφή, με απόλυτο σεβασμό απέναντι στον συγγραφέα. Πάντα υπάρχει αυτή η αγωνία και η μεγάλη έκπληξη όταν αυτό που περιγράφεται με λέξεις γίνεται ανθρώπινη φωνή, γίνεται σώμα, χαρακτήρας. Πάντα θα με γοητεύει αυτή η διαδικασία και τελικά όσο περνάει ο καιρός είναι και για την ομάδα μου αυτή η εμπλοκή ένα μοναδικό ταξίδι. Συλλέγεις στοιχεία, γιατί αυτό το καλό έχει η λογοτεχνία, κάποια στιγμή αφαιρείς και τελικά σε αυτά τα στοιχεία που μένουν συνειδητοποιείς ότι με έναν τρόπο τα έχεις μπολιάσει και με αυτά που έχεις αφήσει απ’ έξω. Έτσι, στο τέλος, φτιάχνεις μια καινούργια ιστορία που την έχουν γεννήσει δύο μαμάδες.

Στην περίπτωση του Καμύ δεν ξέραμε τι θα ήταν αυτό που θα έπρεπε να αφήσουμε απ’έξω, αλλά τελικά έχουμε παραδώσει μια παράσταση που έχουμε κρατήσει τις βαθιές του αλληγορίες μαζί με αυτή την καινούργια πνοή που βιώνουμε και έχουμε προσθέσει στο κείμενο.
Έχουμε προσπαθήσει να αποδώσουμε τον παραλογισμό της ζωής που περιγράφει ο Καμύ και να αποδώσουμε την ουσία της “Πανούκλας”. Ο τρόμος του θανάτου, ο εξόριστος άνθρωπος, η αγωνία και η ανθρώπινη τρυφερότητα υπάρχουν στην σκηνή μαζί με τον κόσμο των ποντικιών.

Αυτό το κείμενο μοιάζει σαν ένα κήρυγμα όμως δεν είναι ένα κήρυγμα απελπισίας, έχει πολύ ελπίδα και αισιοδοξία. Και έχει και το στοιχείο της κάθαρσης, γι’ αυτό είπα και πριν ότι είναι κοντά στην τεχνική της αρχαίας τραγωδίας. Υπάρχει κάθαρση την ίδια στιγμή που υπάρχει βέβαια μια φωνή, κάτι σαν χρησμός, που θα μας πει ότι τελικά κατακτητές μπορεί να έρθουν πολλοί, έχει σημασία τι θα έχουμε διδαχθεί μετά την καταστροφή για να είμαστε προετοιμασμένοι απέναντι στις θεομηνίες.
Ο Καμύ φωνάζει μέσα από το κείμενό του ότι ποτέ ο άνθρωπος δεν είναι προετοιμασμένος. Αυτό συνέβη και σε εμάς. Δεν ήμασταν προετοιμασμένοι».

Ο Κωνσταντίνος Πασσάς ερμηνεύει την Πόλη. (Φωτογραφίες: Χριστίνα Φυλακτοπούλου).

Ο Καμύ μιλάει για τη λήθη

«Για τον Καμύ ο μεγαλύτερος εχθρός είναι η λήθη. Οι άνθρωποι ξεχνούν πολλές φορές και διαρκώς. Συμβαίνουν πολύ μεγάλα πράγματα με τα οποία θα ασχοληθούμε για λίγο ίσως και για ελάχιστα εικοσιτετράωρα και μετά τα ξεχνάμε. Είναι τρομακτικό.

Αν πρέπει να πάρουμε παράδειγμα από όλη αυτή την ιστορία που βιώνουμε να είναι αυτό: να μην ξεχάσουμε. Να μην ξεχάσουμε ούτε τους νεκρούς μας, ούτε τους ανθρώπους που έχουν θυσιαστεί. Με συγκινεί πολύ που ο αφηγητής της “Πανούκλας” είναι γιατρός, η παράσταση είναι άλλωστε αφιερωμένη στους γιατρούς καθότι έχουν χαθεί πάνω από 30.000 γιατροί και νοσηλευτές. Συγκινούμαι μπροστά σε αυτό το νούμερο. Όλο αυτός ανθρώπινος κόπος, άνθρωποι που έδωσαν αγώνα, που έσκυψαν στην επιστήμη, που έπεσε τόσο βάρος πάνω τους και αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν.

Ας μην ξεχάσουμε λοιπόν πως όταν με το καλό θα έχει τελειώσει αυτή η ιστορία θα έχουμε ανάγκη και τα νοσοκομεία όπως θα έχουμε ανάγκη και τους γιατρούς. Ένα ισχυρό σύστημα υγείας. Ας μην τους ψάξουμε τη στιγμή που θα ξαναχτυπήσει την πόρτα μας κάποιος ιός.
Δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά και να μην αφιερώσουμε την παράσταση στους γιατρούς. Δεν είμαι πολιτικός ώστε να μπορώ να χτίσω κάποιο μνημείο προς τιμήν τους, στην παράσταση όμως υπάρχει ένα μνημείο, στο οποίο αναφέρεται και ο Καμύ. Ένα μνημείο για τα θύματα της πανούκλας. Έτσι και εμείς χτίζουμε ένα μνημείο επί σκηνής στα θύματα και κάθε φορά θα συγκινούμαι. Θέλω να είναι ένα μνημείο για όλους αυτούς τους ανθρώπους που σήκωσαν απίστευτο βάρος και δεν είναι πια κοντά μας».

Ο Δημήτρης Μαμιός ερμηνεύει την αρρώστια, την Πανούκλα. (Φωτογραφίες: Χριστίνα Φυλακτοπούλου).

Οι επόμενες παραστάσεις της ομάδας Gaff

«Μετά την “Πανούκλα” θα ξαναμιλήσουμε για την αρρώστια από άλλη πλευρά όμως αυτή τη φορά, θα το διασκεδάσουμε γιατί το δικαιούμαστε με τον “Κατά φαντασίαν ασθενή” του Μολιέρου που πολύ σύντομα ξεκινάει πρόβες για να κάνει πρεμιέρα 6 Δεκεμβρίου. Επίσης, είναι προγραμματισμένο το “Ημερολόγιο ενός τρελού” του Νικολάι Γκόγκολ και θα ολοκληρώσουμε τον Μάη με Χρόνη Μίσσιο και το “…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς” το οποίο θα ανέβει τον Απρίλιο του 2022. Όλες οι παραστάσεις θα ανέβουν στο θέατρο 104.

Εύχομαι πραγματικά τίποτα να μην ανακόψει τα σχέδια μας. Χαίρομαι που επιτέλους βγήκα από το σπίτι μου και δουλεύω. Στην πρεμιέρα της “Πανούκλας” είχαμε αγωνία για τον κόσμο, και ήρθανε θεατές όλων των ηλικιών με τόση όρεξη να δούνε θέατρο. Πόσο όμορφο.
Η ζωή έχει ορμή και αυτή η ορμή θα μας πάρει. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Και να μην θέλεις να ακολουθήσεις θα σε παρασύρει. Σ΄αυτήν την ορμή πίστευε και ο Καμύ».

Πληροφορίες παράστασης «Η Πανούκλα»

Σκηνοθεσία: Σοφία Καραγιάννη
Μετάφραση – Δραματουργική επεξεργασία: Σοφία Καραγιάννη, Μιχάλης Βραζιτούλης
Σκηνικά-Κοστούμια: Κωνσταντίνα Κρίγκου
Μουσική: Στάθης Δρογώσης
Επιμέλεια κίνησης: Μαργαρίτα Τρίκκα
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Βασιλική Διαλυνά
Φωτογραφίες: Χριστίνα Φυλακτοπούλου
Trailer: Στέφανος Κοσμίδης
Επικοινωνία: Χρύσα Ματσαγκάνη
Παραγωγή:GAFF

Ερμηνεία: Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Κωνσταντίνος Πασσάς,  Δημήτρης Μαμιός και η μουσικός Ευσταθία Λαγιόκαπα
Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Πού: Θέατρο 104, Ευμολπιδών 41, Γκάζι, (σταθμός Μετρό: Κεραμεικός), τηλ. 6947 409435, 210 3455020

Πότε: 22, 23, 24, 25, 26 Σεπτεμβρίου και 4, 5, 11,12 Οκτωβρίου 2021 στις 21.00

Εισιτήρια: 12 ευρώ (γενική είσοδος, 10 ευρώ (μειωμένο), 5 ευρώ (ατέλειες)

Διάρκεια παράστασης: 80 λεπτά

Προπώληση εισιτηρίων: viva.gr

Για την είσοδό τους στην παράσταση οι θεατές πρέπει να επιδεικνύουν είτε πιστοποιητικό πλήρους εμβολιασμού είτε πιστοποιητικό νόσησης. Το Θέατρο τηρεί όλους τους ισχύοντες κανόνες προστασίας από την εξάπλωση του COVID – 19. Η τήρηση των ατομικών μέτρων προστασίας των θεατών είναι υποχρεωτική κατά την προσέλευση τους και κατά την παραμονή τους στον χώρο του θεάτρου.