Πηνελόπη Ασλάνογλου, Δήμητρα Λιάκουρα, Στέβη Κουτσοθανάση: Η μαγεία της σταθερής συνεργασίας πίσω από τη «Φιλική Εταιρεία»

Συνέντευξη: Μαριλένα Θεοδωράκου

Στη σκηνή ριγμένες φουστανέλες. Ο χώρος γεμίζει σιγά σιγά με καπνό και χώμα, δημιουργώντας το απόκοσμο και σιωπηλό τοπίο που σχηματίζεται στην πλευρά των ηττημένων, ύστερα από μια μάχη που έχει χαθεί.
Πρόκειται για το σκηνικό της παράστασης «Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση» την οποία σκηνοθετεί η Ιόλη Ανδρέαδη.
Σε αυτή τη συνέντευξη θελήσαμε να φέρουμε στο προσκήνιο τους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από τα φώτα της σκηνής. Ζητήσαμε από τις τρεις σταθερές συνεργάτιδες της Ιόλης να μας μιλήσουν για τη δουλειά τους στην εν λόγω παράσταση η οποία ανεβαίνει από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), στο πλαίσιο των Επετειακών Δράσεων της Τράπεζας Πειραιώς για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Αλλά και για τη μαγεία της σταθερής συνεργασίας και συνδημιουργίας.

Η Πηνελόπη Ασλάνογλου ως βοηθός σκηνοθέτη και καλλιτεχνική συνεργάτις, η Δήμητρα Λιάκουρα στη σκηνογραφία και τα κοστούμια και η Στέβη Κουτσοθανάση στους φωτισμούς μιλούν στο theatermag για τη συμμετοχή τους στην παράσταση, η οποία βασίζεται στο πρωτότυπο κείμενο της Ιόλης Ανδρεάδη και του Άρη Ασπρούλη.

Το σκηνικό και τα κοστούμια

Η σκηνογράφος και ενδυματολόγος Δήμητρα Λιάκουρα συνεργάζεται σταθερά με την Ιόλη Ανδρεάδη τα τελευταία χρόνια. Μέσα από αυτή την πολύχρονη, κοινή πορεία έχουν αναπτύξει κώδικες και τρόπους ώστε να επικοινωνούν και συνεννοούνται με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα.

«Εξ’ αρχής η φουστανέλα -ως στοιχείο- επικρατούσε στη σκέψη για το σκηνικό μας» μου εξηγεί η Δήμητρα Λιάκουρα για το σκηνικό της παράστασης που ετοιμάζεται να ταξιδέψει στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στην Τήνο στις 31 Ιουλίου.

«Μετά από αρκετές συζητήσεις και σχέδια και λαμβάνοντας υπ’ όψη τα πρακτικά ζητήματα που προκύπτουν σε μία περιοδεία, η φουστανέλα μετασχηματίστηκε από γλυπτό, σε γραμμικό σχέδιο, σε αφαιρετικό σχήμα, σε αυλαία, βάθρο ώσπου καταλήξαμε στις φουστανέλες-ως πραγματικό αντικείμενο- που στέκονται ως αναθήματα πάνω στην εξέδρα-σκηνή μας. Σε συνδυασμό με στοιχεία όπως ο καπνός, το χώμα, το χιόνι και η χρυσόσκονη, δημιουργείται ένα υπερβατικό περιβάλλον μέσα στο οποίο στέκονται και αφηγούνται την ιστορία τους οι φιλικοί».

Όπως το κείμενο συνδυάζει τα πραγματικά γεγονότα με την μυθοπλασία, έτσι κάπως συνέβη και με τα κοστούμια που επίσης υπογράφει η Δήμητρα Λιάκουρα, όπου αφορμή στάθηκαν οι στολές του Ιερού Λόχου. Η έρευνα που έκανε η ίδια έγινε πάνω εκεί.

«Είτε από φωτογραφίες των πραγματικών στολών, που βρίσκονται σε μουσεία, είτε από πίνακες και γκραβούρες, αλλά και από σύγχρονες αναβιώσεις του συγκεκριμένου ρούχου. Τα κοστούμια είναι μια εκδοχή των στολών των Ιερολοχιτών αλλά πιο λιτά και γεωμετρικά και φτιαγμένα από διαφορετικό υλικό.
Η εκδοχή αυτή, πιστεύω πως δίνει στους χαρακτήρες μια αίσθηση περισσότερο μυθική, σαν να είναι ήρωες από ταινία ή ενός anime».

Η σκηνογράφος και ενδυματολόγος Δήμητρα Λιάκουρα.

Οι φωτισμοί της παράστασης

Οι φωτισμοί της συγκεκριμένης παράστασης σχεδιάστηκαν από τη Στέβη Κουτσοθανάση με σκοπό να μπορούν να εντάσσονται στους διαφορετικούς χώρους που θα παιχτεί η παράσταση.

Να θυμίσουμε ότι η πρεμιέρα έγινε στις 15 Ιουλίου στο Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας και η περιοδεία συνεχίζεται στους ανοιχτούς χώρους των Μουσείων του Δικτύου Μουσείων ΠΙΟΠ, για να καταλήξει τον Σεπτέμβριο στο Ιστορικό Αρχείο του Ιδρύματος στην Αθήνα.
Η παράσταση θα παρουσιαστεί και εκτός συνόρων, καθώς έχει προσκληθεί στη Νέα Υόρκη για να ανέβει στο θέατρο THE TANK στο Μανχάταν, τον Απρίλιο του 2022, για τρεις βραδιές με αγγλικούς υπέρτιτλους.

«Με αφετηρία το πρακτικό αυτό ζήτημα, να εντάσσονται οι φωτισμοί στους διαφορετικούς χώρους της περιοδείας δηλαδή, αλλά φυσικά και το αισθητικό αποτέλεσμα που θέλαμε να επιτύχουμε (χρώματα, γωνίες, σχήματα) όπως επίσης και τη δραματουργία που ακολουθεί και ο φωτισμός, καταλήξαμε στις επιλογές που θα δείτε» λέει η Στέβη Κουτσοθανάση η οποία με βασικό εργαλείο την αμοιβαία εμπιστοσύνη δημιουργεί και να συνομιλεί και καλλιτεχνικά και επαγγελματικά με τη σκηνοθέτιδα Ιόλη Ανδρεάδη. Είναι ακριβώς επειδή και οι δύο τους έχουν κάνει σπουδές στη θεωρία του θεάτρου και έτσι συναντιούνται τόσο στο θεωρητικό όσο και στο αισθητικό κομμάτι.

Και συμπληρώνει ότι «Στον θεατρικό χώρο τις περισσότερες φορές σκοπός μας είναι να “χαθεί” ο θεατρικός χώρος από τα μάτια του θεατή.
Σε μη θεατρικούς χώρους, ο σκοπός πολλές φορές είναι αντίθετος: ανάδειξη του χώρου σε συνδυασμό με το δρώμενο. Ο δικός μας σκοπός ήταν να εντάξουμε το χώρο. Η παράσταση ακριβώς επειδή είναι σχεδιασμένη να παιχτεί σε διαφορετικούς χώρους θα έχει τη δυνατότητα να τους μεταμορφώνει, αλλά και να μεταμορφώνεται από αυτούς».

Η Στέβη Κουτσοθανάση υπογράφει τους φωτισμούς της παράστασης «Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση».

Οι τέσσερις ηθοποιοί της παράστασης (Νεφέλη Κουρή, Αγησίλαος Μικελάτος, Κώστας Νικούλι, Δέσποινα Σαραφείδου) ντυμένοι με ευρωπαϊκή ενδυμασία, στέκονται όρθιοι. Αθανάσιος Τσακάλωφ, Εμμανουήλ Ξάνθος και Νικόλαος Σκουφάς κοιτάζουν τους θεατές. Στο κέντρο της σκηνής δεσπόζει μια ανθρώπινη φιγούρα με την πλάτη στραμμένη στο κοινό. Φοράει πανωφόρι και κρατάει ένα μπαστούνι αριστοκρατικό στο αριστερό χέρι, για να μπορεί να στηρίζεται. Δεξί χέρι δεν έχει.

Συνδυάζοντας ιστορικές μελέτες, αναλύσεις, άρθρα και τεκμήρια με μυθοπλασία, προσθέτοντας θραύσματα του Ρήγα, του Βαλαωρίτη, του Μπάιρον, του Σεφέρη και του Ιερολοχίτη Γεωργίου Λασσάνη και εμπνεόμενο από μουσικές και οπτικές αναφορές της εποχής, το νέο θεατρικό έργο «Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση», αναζητά κάτω από τα επίσημα ιστορικά αφηγήματα και παράλληλα με το πλούσιο μυστικιστικό πέπλο που καλύπτει τη δράση της Φιλικής Εταιρείας, το σιωπηλό ερώτημα που στέκεται μετέωρο πίσω από τις ζωές των ανθρώπων που την εμπνεύστηκαν.

Το κείμενο της παράστασης κυκλοφορεί από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς και την Κάπα Εκδοτική, σε πρόλογο του Αν. Καθηγητή του τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γρηγόρη Ιωαννίδη.

Η καλλιτεχνική συνεργασία

«Η δουλειά που κλήθηκε να κάνει η Ιόλη σε αυτή την παράσταση ήταν αρκετά ριψοκίνδυνη» μου εξηγεί η Πηνελόπη Ασλάνογλου, η οποία συνεργάζεται για τέταρτη φορά με την Ιόλη, αλλά πρώτη φορά από τη θέση της βοηθού σκηνοθέτη και καλλιτεχνικής συνεργάτιδας.

«Όταν αναβιώνεις πρόσωπα και χαρακτήρες που είναι ήδη χαραγμένοι στη συνείδηση όλων είναι δύσκολο να μην πέσεις στην παγίδα του στερεότυπου.
Παρ’ όλ’ αυτά η Ιόλη προσπάθησε και κατάφερε να δει πίσω από τα “έτοιμα” σκιαγραφημένα πορτρέτα των ηρώων. Θέλησε να δει τον αληθινό χαρακτήρα τους, την πορεία τους, το μέσα τους. Κατάφερε να δει τον άνθρωπο πίσω από τον ήρωα, το ερωτευμένο παιδί πίσω από τη φιγούρα του επαναστάτη.
Στις πρόβες προσπαθήσαμε όλοι να εστιάσουμε στο συναίσθημα. Να απαντάμε στο ερώτημα “Τί ένιωθε ο ήρωας” και όχι “τί έκανε”. Η αισθητική που προσπαθήσαμε να κρατήσουμε ήταν περισσότερο ατμοσφαιρική και καθόλου εθνικιστική. Πίσω από κάθε κίνηση, κάθε παύση, κάθε αντικείμενο και κάθε σκιά, υπάρχει μια σημειολογία».

Όταν η Πηνελόπη Ασλάνογλου άκουσε τον τίτλο του έργου δεν περίμενε να διαβάσει ένα κείμενο που θα την συγκινούσε. Κι όμως! Με την πρώτη κιόλας ανάγνωση αγάπησε κάθε ηρώα ξεχωριστά.
«Μέσα από τις γραμμές του κειμένου» όπως μου λέει χαρακτηριστικά «μέσα από τους μονολόγους των ηρώων είδα την ιστορία με άλλη ματιά. Κάθε χαρακτήρας έχει ατάκες που σε κάνουν να σκέφτεσαι και να θαυμάζεις αυτούς τους ανθρώπους περισσότερο, αλλά για διαφορετικούς λόγους από αυτούς που ήδη ήξερες.
Διαβάζοντας το κείμενο, εισπράττεις όλη την έρευνα που έχει γίνει από την Ιόλη Ανδρεάδη και τον Άρη Ασπρούλη για να γραφτεί το πρωτότυπο αυτό κείμενο. Νιώθεις ότι “βιώνεις” την Ιστορία μέσα από τα “ψιλά γράμματά” της».

Η Πηνελόπη Ασλάνογλου είναι η βοηθός σκηνοθέτη και καλλιτεχνική συνεργάτις.

Η σταθερή συνδημιουργία

Τέλος, ρωτήσαμε και τις τρεις να μας πουν λίγα λόγια για τη σταθερή τους συνεργασία και συνδημιουργία με την Ιόλη Ανδρεάδη τα τελευταία χρόνια.

«Με την Ιόλη συνεργαζόμαστε σταθερά από τότε που γύρισε στην Ελλάδα. Επτά χρόνια τώρα. Μέσα από αυτή την πολύχρονη, κοινή πορεία έχουμε αναπτύξει κώδικες και τρόπους ώστε να επικοινωνούμε και συνεννοούμαστε με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα. Η Ιόλη είναι μία σκηνοθέτις που συνδυάζει την ευγένεια με την σοβαρότητα, δίνει γενναιόδωρα την ελευθερία έκφρασης στους συνεργάτες της και αποζητάει τις προτάσεις τους, αλλά συγχρόνως είναι συγκεκριμένη στο ποια είναι η πρόθεση της κάθε παράστασης και ξέρει ποιο θέλει να είναι το τελικό αποτέλεσμα. Αυτά τα στοιχεία για μένα προσωπικά -θεωρώ και για κάθε συνεργάτη- είναι ο σωστός συνδυασμός ώστε να νιώσει κάποιος δημιουργικός, αλλά και ότι βρίσκεται σε μια ομάδα με κοινή κατεύθυνση και κοινό στόχο», αναφέρει η Δήμητρα Λιάκουρα.

Ενώ η Στέβη Κουτσοθανάση συμπληρώνει «Με την Ιόλη συναντιόμαστε τόσο στο θεωρητικό κομμάτι -καθώς έχουμε και οι δυο σπουδές στην θεωρία του θεάτρου- όσο και στο αισθητικό. Έχουμε επίσης πάντοτε χώρο η μια για όσα έχει να προτείνει η άλλη και αμοιβαία εμπιστοσύνη. Με αυτά τα εργαλεία, λοιπόν, μπορούμε πολύ ευχάριστα και δημιουργικά να συνομιλούμε και καλλιτεχνικά και επαγγελματικά».

Και Πηνελόπη Ασλάνογλου καταλήγει «Είναι η τέταρτη φορά που συνεργάζομαι με την Ιόλη, αλλά η πρώτη φορά από τη θέση της βοηθού σκηνοθέτη και καλλιτεχνικής συνεργάτιδας. Η Ιόλη είναι μια χαρισματική σκηνοθέτις που δεν φοβάται να αντλήσει στοιχεία και ιδέες από τη δημιουργικότητα των άλλων. Είναι εμπνευσμένος άνθρωπος και πραγματικά είναι υπέροχο να τη βλέπεις να δημιουργεί μαγικές εικόνες για την ψυχή των θεατών. Έχει έναν ιδιοφυή τρόπο να μετατρέπει τις μικρές λεπτομέρειες που οι περισσότεροι θεωρούν ασήμαντες ή ανούσιες σε σκηνοθετικά ευρήματα που απογειώνουν μία παράσταση. Όπως της λέω χρόνια τώρα, #my_director_rocks!»

Η σκηνοθέτις Ιόλη Ανδρεάδη.

Να σημειώσουμε ότι αυτό είναι το δωδέκατο θεατρικό έργο των Ιόλη Ανδρεάδη και Άρη Ασπρούλη. Σε αυτό οι συγγραφείς, συνδυάζοντας ιστορικά γεγονότα με μυθοπλασία, ξετυλίγουν επί σκηνής το μελαγχολικό νήμα που συνδέει τις ζωές των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας, από το τρελό και παθιασμένο όραμα της εθνικής ανεξαρτησίας ως το σκληρό και μοναχικό βίωμα της προσωπικής προδοσίας.

Τα 12 θεατρικά έργα των συγγραφέων Ιόλη Ανδρεάδη και Άρη Ασπρούλη, που έχουν παρουσιαστεί σε Ελλάδα, Λονδίνο και Νέα Υόρκη:

Πρωτότυπα
• 2015 – «Οικογένεια Τσέντσι» (Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης)
• 2016 – «Διακόσιες δέκα χιλιάδες οκάδες βαμβακιού – μια παράσταση στο αρχείο» (Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς – ΠΙΟΠ)
• 2016 – «Young Lear» (Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260)
• 2019 – «Στη μνήμη ενός μικρού παιδιού» (Άσυλο Ανιάτων Αθηνών & Jubilee Theatre – University of Roehampton – London UK)
• 2021/2022 – «Φιλική Εταιρεία: η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση» (Μουσεία Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς & The Tank Theatre – New York)

Μετα-γραφές
• 2017 – «Ένας άνθρωπος επιστρέφει στην πατρίδα του πιστεύοντας ότι θα τον σκοτώσουν και τον σκοτώνουν» – νέα γραφή για δύο πρόσωπα του έργου «Murder in the Cathedral» του T.S. Eliot πάνω στη μετάφραση του Γιώργου Σεφέρη (Θέατρο Τέχνης, Υπόγειο)

Διασκευές
• 2017 – «Όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα» των Ντάνκαν ΜακΜίλαν και Τζώνυ Ντόναχο (Θέατρο του Νέου Κόσμου & Hellenic Centre – London)
• 2017 – «Ίων» του Ευριπίδη (Φεστιβάλ Φιλίππων & The Tank Theatre – New York)
• 2018 – «O Μισάνθρωπος» του Μολιέρου (Σύγχρονο Θέατρο)
• 2019 – «Πόλεμος και Ειρήνη» του Λέοντος Τολστόι (Δημοτικό Θέατρο Πειραιά)
• 2020 – «Περηφάνια και Προκατάληψη» της Τζέην Όστεν (Θέατρο Αλκυονίς)
• 2020 – «Ελένη» του Ευριπίδη (Φεστιβάλ Φιλίππων)

Το κείμενο της παράστασης κυκλοφορεί από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς και την Κάπα Εκδοτική, σε πρόλογο του Αν. Καθηγητή του τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γρηγόρη Ιωαννίδη.

Πληροφορίες παράστασης «Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση»

Σκηνοθεσία: Ιόλη Ανδρεάδη
Πρωτότυπο Κείμενο και Έρευνα: Ιόλη Ανδρεάδη και Άρης Ασπρούλης
Σκηνογραφία και Κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα
Κατασκευή σκιών: Γιάγκος Ανδρεάδης
Βοηθός Σκηνοθέτη / Καλλιτεχνική Συνεργάτις: Πηνελόπη Ασλάνογλου
Φωτισμοί: Στέβη Κουτσοθανάση
Stage Manager: Αριόν Βεΐζι
Κατασκευή Κοστουμιών: Δάφνη Τσακότα
Φωτογραφίες Παράστασης: Κική Παπαδοπούλου
Εκτέλεσης παραγωγής: Ένα συν Ένα ίσον Ένα

Ερμηνεύουν
Αφηγήτρια / Νικόλαος Σκουφάς / Ελλάς: Νεφέλη Κουρή
Εμμανουήλ Ξάνθος: Αγησίλαος Μικελάτος
Αθανάσιος Τσακάλωφ: Κώστας Νικούλι
Αλέξανδρος Υψηλάντης: Δέσποινα Σαραφείδου

Πρόγραμμα παραστάσεων

Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, Τήνος – 31/7
Μουσείο Μετάξης, Σουφλί- 4/8
Μουσείο Μαστίχας Χίου – 9/8
Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου – 11/8
Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Ταύρος, Αθήνα – 3/9

Ώρα έναρξης παραστάσεων
στα Μουσεία του Δικτύου ΠΙΟΠ στις 19.30 & στις 21.30
στο Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ στις 21.00

Απαραίτητη η κράτηση θέσης. Για πληροφορίες και κρατήσεις:

Μουσείο Μαρμαροτεχνίας
Πύργος, 842 01, Πάνορμος Τήνου
Τ: 22830 31290

Μουσείο Μετάξης
Ελευθερίου Βενιζέλου 73, Σουφλί 684 00
Τ.: 25540 23700

Μουσείο Μαστίχας Χίου
Πυργί, Θέση Ράχη (Τεπέκι), 821 02 Χίος
Τ: 22710 72212

Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου
Αγία Παρασκευή, 811 02 Λέσβος
Τ: 22530 32300

Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ
Δωρίδος 2 & Λεωφόρος Ειρήνης 14, 17778, Ταύρος
Τ.: 210 3418051

*Λόγω των ειδικών συνθηκών, και έχοντας ως προτεραιότητα τη δημόσια υγεία, οι παραστάσεις θα πραγματοποιηθούν σύμφωνα με τα προβλεπόμενα μέτρα.

Οι ηθοποιοί Νεφέλη Κουρή, Αγησίλαος Μικελάτος και Κώστας Νικούλι στην παράσταση «Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση». (Φωτογραφία: Κική Παπαδοπούλου).