Ρηνιώ Κυριαζή: «Ο αφηγητής, στο ανάμεσα του ρόλου και του ηθοποιού ισορροπεί ωσάν ακροβάτης»

Συνέντευξη: Μαριλένα Θεοδωράκου

Πέντε ηθοποιοί, τέσσερις άξονες, τρεις γλώσσες, δύο φύλα, ένας τόπος αφηγούνται έναν θεό, δύο αγγέλους, τρεις γυναίκες, τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Η Ρηνιώ Κυριαζή σκηνοθετεί την παράσταση «Βάκχες, το σώμα δίχως σώμα» μια προσέγγιση των Βακχών του Ευριπίδη που παρουσιάζεται στο πλαίσιο του ElaiΩnas Festival στις 31 Ιουλίου.

«Μια πρώτη εκδοχή της παράστασης Βάκχες, το σώμα δίχως σώμα είχε παρουσιαστεί το προηγούμενο καλοκαίρι στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος αρχαίου δράματος του Φεστιβάλ Φιλίππων» εξηγεί η σκηνοθέτις Ρηνιώ Κυριαζή, «είναι μια δουλειά σε εξέλιξη που θέλουμε πολύ να προχωρήσουμε.
Με την Φένια Παπαδόδημα και τον Γιώργο Παλαμιώτη, που έχουν την καλλιτεχνική διεύθυνση του ElaiΩnas Festival, γνωριζόμαστε πολλά χρόνια, τους εκτιμώ ιδιαίτερα, προσωπικά και καλλιτεχνικά και θεωρώ ότι οι αναζητήσεις μας είναι κοντά.
Η Φένια μου έκανε την τιμή να μου προτείνει να συνεργαστούμε στο ElaiΩnas Festival. Γνώριζε την ενασχόλησή μου με το θέμα των Βακχών και θεώρησε ότι δένει πολύ με το θέμα του φετινού Φεστιβάλ που είναι η Επιστροφή και η Ίαση».

O Ράφαλ Χάμπελ ερμηνεύει τον Διόνυσο. (Φωτογραφίες: Λάσκαρης Τσούτας).

Η εκστατική και ιαματική πλευρά του Διονύσου

«Με τους συνεργάτες μου, έχουμε ασχοληθεί με την εκστατική και ιαματική πλευρά του Διονύσου, που βέβαια μπορεί να γίνει ακραία επιθετική και σκληρή όταν κανείς αγνοήσει την ανάγκη της» συνεχίζει η σκηνοθέτις.
«Οι Βάκχες του Ευριπίδη είναι ένα πολύπλευρο, κρυπτικό έργο και φαντάζομαι ότι κανείς δεν μπορεί να πει ότι το κατανοεί, ένα μυστικό έργο με το οποίο όσο ασχολείσαι αποκαλύπτει βαθύτερα επίπεδα και οπτικές. Συμβολικά οι αναγωγές είναι πολλές και καθένας μπορεί να κρατήσει από τον μύθο την εκδοχή που επιθυμεί. Η δική μας προσέγγιση θέλει να αγγίξει το θέμα της ελευθερίας.
Όσο κανείς είναι σε σύνδεση με τα βαθύτερα κομμάτια του, σε επαφή με τη φύση του και την Φύση, με τον σεβασμό σώματος και ψυχής ίσως όλα μπορούν να πηγαίνουν καλύτερα. Όταν μπορεί κανείς να εκφραστεί μέσω του τραγουδιού, της μουσικής, της τελετουργίας – στοιχεία που συμβολίζει ο Διόνυσος, να γίνει μέλος ενός “θιάσου” που γιορτάζει τη ζωή τότε ίσως μπορεί να “ιαθεί” ή έστω να ανακουφιστεί. Όταν αρνείται τις ανάγκες του ο θεός εμφανίζεται αδυσώπητος και εκδικητικός.

Ο Πενθέας, ο τραγικός ήρωας του έργου του Ευριπίδη, ως νέος βασιλιάς, καλείται να αντιμετωπίσει μια δύσκολη, ακραία κατάσταση. Ένας ιερέας του Διονύσου, ο ίδιος ο Διόνυσος που έχει πάρει μορφή ανθρώπου, έχει παρασύρει τις γυναίκες στα βουνά, σε εκστατικές γιορτές και λατρείες. Με την αυθάδεια της νεότητας και του ορθολογισμού και με το φόβο ότι η κυριαρχία και η ευνομία της Πόλης του τού ξεφεύγει μέσα από τα χέρια, εμφανίζεται επιθετικός και υβριστικός.
Παλεύοντας να ελέγξει καταστάσεις που είναι πέρα από τη λογική του, αδιανόητες για τη σκέψη του και πέρα από τις δυνάμεις του, καταστάσεις που τον ξεπερνούν, οργίζεται, θυμώνει, διαπράττει ύβρι και τελικά τιμωρείται πολύ σκληρά. Ωστόσο, η πορεία του είναι συγκινητική ενώ ξεκινάει θεωρώντας ότι θα επιτύχει τον απόλυτο έλεγχο και θα ορίσει τη λειτουργία της Πόλης σύμφωνα με τη δική του καθαρή και απόλυτη οπτική, η επαφή του με τον θεό τρυπάει ύπουλα τα οργανωμένα κομμάτια του και τελικά τον οδηγεί να δει τον εαυτό του στον καθρέφτη.

Η επιθυμία του να δει τη μητέρα του καθώς μετέχει σε μια εκστατική εμπειρία τον φέρνει αντιμέτωπο με το θάνατο. Η τελευταία του κραυγή δείχνει την τεράστια διαδρομή που έχει διανύσει. Έλεος μάνα μη σκοτώσεις το παιδί σου και φορτωθείς το κρίμα επειδή εγώ έσφαλα.
Η Άτη, το σκοτάδι της πλάνης, μεταφράζει ο Νίκος Παναγιωτόπουλος στην Αντιγόνη, είναι μια θεά που σε κάνει να βλέπεις για σωστό αυτό που είναι λάθος και να το υποστηρίζεις μάλιστα σθεναρά. Είναι μια πλάνη του μυαλού, ένα θόλωμα. Η σιγουριά πως η αντίληψή σου είναι η μόνη αποτελεί ύβρι.
Η μονόπλευρη αντιμετώπιση των γεγονότων, η στενή αντίληψη των πραγμάτων και η επιθυμία να υποστηριχτεί η δική σου θέση με κάθε κόστος δεν μπορεί παρά να τιμωρηθεί. Ο Κρέοντας στην Αντιγόνη, ο Πενθέας στις Βάκχες κινούνται τραβώντας ευθείες επιθετικές γραμμές. Το σύνορο του ανθρώπου γκρεμνός μεταφράζει ο Γιώργος Χειμωνάς».

Η Τζουλιάνα Μπλάντγκουντ ερμηνεύει την Αγαύη. (Φωτογραφίες: Λάσκαρης Τσούτας).

Σε τρεις γλώσσες. Ελληνικά, πολωνικά και αγγλικά

«Στην παράσταση ακούγονται τρεις γλώσσες. Ελληνικά, πολωνικά και αγγλικά. Η εμπειρία μας από τους Φιλίππους μας έδειξε ότι οι θεατές είχαν εισπράξει απρόσκοπτα την ιστορία. Αυτό ήταν ένα στοίχημα για μένα» λέει η Ρηνιώ Κυριαζή.
«Έχω την τιμή να συνεργάζομαι με εκπληκτικούς καλλιτέχνες που δουλεύουν σε διαφορετικές χώρες του κόσμου και έχουν καταθέσει την πολυετή και πολύπλευρη εμπειρία τους σε αυτή τη δουλειά. Είναι εξοικειωμένοι με την συνάντηση διαφορετικών πολιτισμών, δρόμων, μονοπατιών.

Για όλους μας αυτή η συνάντηση είναι πολύτιμη καθώς προσφέρει απρόσμενες ανακαλύψεις, ομοιότητες και διαφορές – υπέροχες αναζητήσεις στην καλλιτεχνική και προσωπική πορεία μας. Ο Ράφαλ Χάμπελ μιλάει στα πολωνικά, είναι ο Διόνυσος. Η πολωνική γλώσσα, για όσους δεν την μιλούν ακούγεται μαγική και άγρια, ακατανόητη, σκληρή και ταυτόχρονα μουσική. Ο Ράφαλ δημιουργεί επίσης επί σκηνής την μουσική παίζοντας διαφορετικούς αυλούς και τύμπανα ενσωματωμένα με τις πολυποίκιλες εκρηκτικές διαθέσεις του θεού.

Εγώ είμαι η άλλη πλευρά του Διονύσου, ένας καθρέφτης του Ράφαλ όπου τα ελληνικά συνήθως εμφανίζονται πιο ήπια και κατευναστικά, πιο ανθρώπινα και κατανοητά. Η Τζουλιάνα Μπλάντγουντ είναι η Αγαύη μιλάει στα αγγλικά, είναι παρούσα καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου είτε από τις άκριες του σκηνικού χώρου ως άγριο ελάφι στα βουνά, είτε από το κέντρο της σκηνής ως καθοριστική μορφή στη διαδρομή του γιου της.
Ο Πενθέας είναι ο Δημήτρης Bάρκας και η Ειρήνη Κουμπαρούλη είναι ο Χορός, η γυναίκα που έρχεται από μακριά σε μια αφιλόξενη πόλη να μπολιάσει με μουσικότητα την αγριότητα και να συμβάλει καθοριστικά στη ροή της ιστορίας.

Το στοιχείο της αφήγησης είναι κυρίαρχο σε όλη την παράσταση. Το ανάμεσα ρόλου και ηθοποιού είναι ένα στοιχείο που πάντα με ενδιέφερε. Το θεωρώ το μαγικό σημείο επικοινωνίας με το είναι μας, με το κείμενο, με το κοινό και με το άρρητο. Είναι για μένα εργασία ζωής η αναζήτηση αυτής της λεπτής ισορροπίας, απέναντι στην οποία μπορείς να σταθείς μόνο ως ακροβάτης.
Ο Β’ Άγγελος είναι για μένα η καρδιά του έργου και τον αφηγούμαστε όλοι μαζί. Εδώ το πολυγλωσσικό στοιχείο δημιουργεί μια πολυφωνία που προσδίδει στο νόημα, ανοίγοντας, απλώνοντάς το. Ανάγει κατά τη γνώμη μου την αγγελική ρήση σε μια ανάγκη ανθρώπινης συνάντησης.
Όταν ακούς το ίδιο κείμενο, την ίδια λέξη σε άλλη γλώσσα αντιλαμβάνεσαι διαφορετικά πράγματα σε σχέση με το νόημά της. Πλουτίζεις την εμπειρία σου σε σχέση μ’ αυτή. Το νόημα δεν είναι ανεξάρτητο από τον ήχο του, η σκέψη διαμορφώνεται από το μέσο με το οποίο ταξιδεύει. Επηρεάζει και επηρεάζεται.
Το προσωπείο έχει φτιάξει η Μάρθα Φωκά, η βοηθός μου είναι η Αρετή Πολυμενίδη, η Στέβη Κουτσοθανάση κάνει τους φωτισμούς και οι φωτογραφίες είναι του Κωνσταντίνου Βασιλάκη.
Νομίζω ότι η παράστασή μας κουμπώνει πολύ καλά και δημιουργικά στο Φεστιβάλ του Ελαιώνα. Η Φένια Παπαδόδημα και ο Γιώργος Παλαμιώτης έχουν δουλέψει πολύ γύρω από τη μουσική και τον λόγο. Έχουν ταξιδέψει πολύ, έχουν εργαστεί στο εξωτερικό με μουσικούς από όλον τον κόσμο, έχουν μελετήσει μουσικές του κόσμου και παραδόσεις των λαών καθώς και τη δική μας παραδοσιακή και βυζαντινή μουσική. Επίσης έχουν ασχοληθεί ερευνητικά με το αρχαίο δράμα και έχουν καταθέσει υπέροχες παραστάσεις.

Τέλος, στο πλαίσιο του θεσμού “Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός” θα παρουσιάσουμε στις 1 και 2 Σεπτεμβρίου στο Φεστιβάλ Φιλίππων που φέτος έχει θέμα τον Διονύσιο Σολωμό την παράσταση με τίτλο “Ανάμεσα στα ερείπια των Ελεύθερων Πολιορκημένων”.
Πρόκειται για μια προσέγγιση των Ελεύθερων Πολιορκημένων, ένα μουσικό έργο, μια περιπλάνηση ανάμεσα σε ερείπια, σπαράγματα λέξεων, μια πάλη με τη γλώσσα. Τη μουσική γράφει ο Νίκος Βελίωτης και θα είναι μαζί μας επί σκηνής. Ασχολούμενοι με αυτό το αριστουργηματικό ποίημα προσπαθούμε να βηματίσουμε σε μια δύσκολη εποχή».

Πληροφορίες παράστασης

«Βάκχες, το σώμα δίχως σώμα» μια προσέγγιση των Βακχών του Ευριπίδη

Στο πλαίσιο του ElaiΩnas Festival

Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Ρηνιώ Κυριαζή
Βοηθός σκηνοθέτη: Αρετή Πολυμενίδη
Προσωπείο: Μάρθα Φωκά
Φωτισμοί: Στέβη Κουτσοθανάση
Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Βασιλάκης

Ερμηνεία: Julianna Bloodgood, Rafal Habel, Ειρήνη Κουμπαρούλη, Δημήτρης Βάρκας, Ρηνιώ Κυριαζή

Πού: Πρώην Βιομηχανικό Πάρκο ΠΛΥΦΑ, Κορυτσάς 39, Βοτανικός

Πότε: 31 Ιουλίου 2021, στις 21.00

Είσοδος: Ελεύθερη είσοδος με ηλεκτρονική έκδοση δελτίου εισόδου στο www.elaionasfestival.com (αρχική σελίδα/δελτία εισόδου).