Canto Soave: Με έμπνευση τους ύμνους της μεσαιωνικής συνθέτριας Hildegard von Bingen

Συνέντευξη: Μαριλένα Θεοδωράκου

Πρόκειται για ένα σχετικά νεοσύστατο μουσικό σύνολο, αποτελείται όμως από μουσικούς με μακρά καλλιτεχνική πορεία και ευρύ φάσμα δημιουργικών αναζητήσεων και δραστηριοτήτων. Το Canto Soave αποτελείται από τις σοπράνο Μάιρα Μηλολιδάκη και Νατάσα Αγγελοπούλου, την μέτζο σοπράνο και λαουτίστα Έφη Μηνακούλη και την τσεμπαλίστα Κατερίνα Κτώνα. Αφορμή για τη δημιουργία  του Canto Soave υπήρξε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον και των τεσσάρων για την μουσική του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης και του Μπαρόκ και ειδικότερα η  αγάπη τους για την ομορφιά́ που γεννά́ η συνήχηση των γυναικείων φωνών. Η Έφη Μηνακούλη μιλάει στο theatermag για τη μουσική παράσταση με τίτλο «Splendidissima Gemma – Recomposing Hildegard» η οποία είναι εμπνευσμένη από τα θρησκευτικά οράματα της Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν (1098-1179). Η παράσταση παρουσιάζεται στις 4 και 5 Μαρτίου στο πλαίσιο της σειράς Γέφυρες, του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, και σε συνεργασία με τον διεθνώς διακεκριμένο συνθέτη της ηλεκτρονικής σκηνής Constantine Skourlis.

Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για τη δημιουργία του φωνητικού συνόλου Canto Soave;

Πολύ σύντομα διαπιστώσαμε ότι υπήρχε ανάμεσα μας συμφωνία σε όλα τα επίπεδα και οι συναντήσεις μας, οι πρόβες μας και οι συναυλίες μας ήταν μία δημιουργική ανάσα μέσα στην καθημερινότητα μας. Αν και βρεθήκαμε εν μέσω οικονομικής, κοινωνικής, αισθητικής και  πολιτιστικής κρίσης, η μουσική που αγαπάμε και η ανταπόκριση που βρίσκουμε από το κοινό στις εμφανίσεις μας, μας δίνει την δύναμη να συναντιόμαστε, να  μελετάμε, να οργανώνουμε συναυλίες, να δισκογραφούμε και να πειραματιζόμαστε. Σημαντικές στιγμές στην πορεία μας οι εμφανίσεις στο Cotsen Hall της Γενναδίου Βιβλιοθήκης, στο θέατρο του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, η συμμετοχή́ στον κύκλο συναυλιών «Τρίτη στο Τρίτο στις Τρεις», η ηχογράφηση του πρώτου μας CD με τίτλο Vita Segreta Musica Segreta που κυκλοφόρησε τον Αύγουστο του 2018 από την FM Records και παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, καθώς επίσης μία συναυλία με τη μυστική μουσική των γυναικείων φωνητικών συνόλων στις Ιταλικές Αυλές του 17ου αιώνα στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής Σκηνής (Απρίλιος 2019). Τον Νοέμβριο του 2019 προσκεκλημένες από τον Σύλλογο Φίλων Μαρίας Κάλλας παρουσιάσαμε ένα αφιέρωμα στο Ιταλικό belcanto από τον 17ο στον 19ο αιώνα στο Ολύμπια, Μουσικό Δημοτικό Θέατρο – Μαρία Κάλλας. Σε λίγες μέρες, θα παρουσιάσουμε μια μουσική παράσταση εμπνευσμένη από τα θρησκευτικά οράματα της Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν με τίτλο Splendidissima Gemma – Recomposing Hildegard, ενώ στις 30 Μαρτίου του 2020 το σύνολο Canto Soave θα συμμετάσχει στη σειρά του Τρίτου Προγράμματος Συναυλίες στο Τρίτο και τον Ιούνιο του 2020 στο 29ο Αναγεννησιακό Φεστιβάλ του Ρεθύμνου.

Ποια ήταν η Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν και πώς εμπλέκεται στην παράσταση;

Η Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν (Hildegard von Bingen, 1098 – 17 Σεπτεμβρίου 1179), γνωστή και ως και Σίβυλλα του Ρήνου, υπήρξε μια εμβληματική γυναικεία μορφή των μεσαιωνικών χρόνων. Θεολόγος, συνθέτρια, θεραπεύτρια, γυναίκα με ατσάλινη θέληση και πρωτοπόρες ιδέες άσκησε μεγάλη επιρροή στην εποχή της. Φιλάσθενη από την παιδική της ηλικία, αφιερώθηκε από τους γονείς της στον μοναστικό βίο σε ηλικία 8 ετών. Σχεδόν αυτοδίδακτη, συνέγραψε σημαντικότατα θεολογικά και ιατρικά δοκίμια  και ενέπνευσε, καθοδήγησε και συμβούλεψε ανθρώπους όλων των κοινωνικών τάξεων και προελεύσεων. Έβλεπε από μικρή έντονα θρησκευτικά οράματα, κάτι που οι επιστήμονες σήμερα αποδίδουν σε κρίσεις επιληψίας, τα οποία κατέγραψε με ποιητικό τρόπο στο έργο της Scivias. Δίκαια θεωρείται πρώιμη φεμινίστρια, καθώς διακρίθηκε  σε μια  εποχή στην οποία  οι γυναίκες είχαν ελάχιστα δικαιώματα,  μηδαμινές ευκαιρίες να μορφωθούν και ακόμα λιγότερες να δημιουργήσουν. Σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία κατάφερε να αναδειχθεί σε θρησκευτική ηγέτιδα της και να ιδρύσει αυτόνομο γυναικείο μοναστήρι, όπου εφάρμοζε τις δικές αντισυμβατικές πρακτικές, επιτρέποντας στις μοναχές της ελευθερίες απαγορευμένες από την Καθολική εκκλησία. Η γυναίκα εξυψώνεται μέσα στα κείμενα και τους ύμνους της. Στην ενασχόληση της με το ανθρώπινο σώμα και ειδικότερα την γυναικεία φύση εξερευνά τη γυναικεία σεξουαλικότητα και μιλάει για αυτήν στο βιβλίο της Αίτια και Θεραπεία Σε μία εποχή που οι γυναίκες δεν είχαν το δικαίωμα ούτε καν να τραγουδούν στην εκκλησία πόσο δε μάλλον να συνθέτουν μουσική, η Hildegard διδάχθηκε μόνη της μουσική και συνέθεσε εβδομήντα επτά ύμνους για να αποδίδονται αποκλειστικά από γυναικείες φωνές. Το θρησκευτικό λειτουργικό δράμα της Ordo Virtutum θεωρείται η πρώτη όπερα που γράφτηκε ποτέ. Η ποίηση και η μουσική της είναι εντελώς ιδιωματικές και ενώ πληρούν τον θρησκευτικό – λειτουργικό τους σκοπό διαφέρουν από το ύφος του γρηγοριανού μέλους της εποχής της.  Στο έργο της  η Παρθένος αναδεικνύεται σε κεντρική μορφή της η οποία με την αγιότητα και την αγνότητα της λυτρώνει τον άνθρωπο από την αμαρτία εξουδετερώνοντας την Εύα που εκπροσωπεί την ανθρώπινη αδυναμία και την ροπή προς την αμαρτία. Αυτή η πολύπλευρη προσωπικότητα ενέπνευσε την δημιουργία, την δραματουργία και το μουσικό ύφος της παράστασης Splendidissima Gemma – Recomposing Hildegard. H μουσική της γοήτευσε αρχικά το Canto Soave, η στενή σχέση της με την Ricardis von Stadte και η οδύνη της απώλειάς της ενέπνευσε την δραματουργία του Θέμελη Γλυνάτση, και τα οράματα της την ηλεκτρονική σύνθεση του Κωνσταντίνου Σκουρλή.

Ποια μέσα συνδυάζονται στην παράσταση;

Θέλοντας να αποτυπώσουμε το εύρος και την πολυπλοκότητα της προσωπικότητας της Hildegard, στην παράσταση συνδυάζουμε τη μουσική, τη θεατρική δράση και ένα εικαστικά υπέροχο βίντεο που δημιούργησαν οι Μάριος Γαμπιεράκης και Χρυσούλα Κοροβέση. Σημαντικό ρόλο παίζουν οι φωτισμοί που επιμελείται η Στέλλα Κάλτσου καθώς η εναλλαγή του σκοταδιού με το φως συμβάλλει στη δημιουργία μιας μοναστικής μυσταγωγίας που συνομιλεί με τη σύγχρονη εικαστική άποψη που υιοθέτησαν ο Θέμελης Γλυνάτσης και η σκηνογράφος – ενδυματολόγος Αλεξία Θεοδωράκη.

Ποιο είναι το θέμα του έργου;

Η παράσταση εμπνευσμένη από ένα πραγματικό γεγονός στην ζωή της Hildegard πραγματεύεται το πεπερασμένο της ανθρώπινης ύπαρξης, τη επίγνωση και την αναμονή του τέλους, τη οδύνη του αποχωρισμού και τη μετουσίωση της σε δημιουργία και τέλος την έκσταση που ακολουθεί την συνένωση με το Θείο Φως, όπως λέει η Hildegard.

Πώς ήταν η συνεργασία σας με τον σκηνοθέτη Θέμελη Γλυνάτση, ποιο είναι το ύφος που έχει κινηθεί;

Ο Θέμελης Γλυνάτσης, μελέτησε σε βάθος την Hildegard και το έργο της, κατανόησε το μέγεθος και την ιδιαιτερότητά της και εντόπισε ένα κομβικό συμβάν στη ζωή της για να εμπνευστεί τη λιτή και ουσιαστική δραματουργία που μας πρότεινε. Επιμελήθηκε με κάθε λεπτομέρεια την κίνηση και την ακινησία των τεσσάρων μουσικών και της χορεύτριας- χορογράφου Δάφνης Αντωνιάδη και μας καθοδήγησε για να λειτουργήσουμε σκηνικά και μουσικά σε σχέση με το δρώμενο που συνέλαβε. Το ύφος του έχει στοιχεία  μεσαιωνικού λειτουργικού δράματος που αποδίδεται με μία σύγχρονη, λιτή και σχεδόν ασκητική αισθητική.

Πώς ακούγεται η ηλεκτρονική μουσική του Κωνσταντίνου Σκουρλή;

Ο Κωνσταντίνος Σκουρλής είναι ένας δημιουργός με πλούσια φαντασία και μεγάλη ηχοχρωματική παλέτα. Για τη συγκεκριμένη σύνθεση συνέλεξε και επεξεργάστηκε το πρωτογενές μουσικό υλικό, τον μεσαιωνικό ύμνο δηλαδή που ηχογραφήσαμε στο στούντιο και το έβαλε πότε να συνομιλεί, πότε να κυριαρχεί και πότε να εξαφανίζεται από τους ηλεκτρονικούς ήχους που ο ίδιος θεώρησε κατάλληλους για να αποδώσουν την ισχυρή προσωπικότητα, τα οράματα, την θρησκευτική μέθεξη  αλλά και την τρυφερότητα της Hildegard. Η μουσική του είναι πότε εκρηκτική και πότε αιθέρια, και αποσκοπεί μαζί με τη σκηνική δράση να δημιουργήσει μια μυσταγωγική αίσθηση που οδηγεί από το πένθος στην λύτρωση.

Πληροφορίες παράστασης

Splendidissima gemma – Recomposing Hildegard

Σκηνοθεσία: Θέμελης Γλυνάτσης
Σκηνικά, κοστούμια: Αλεξία Θεοδωράκη
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Βίντεο: Μάριος Γαμπιεράκης, Χρυσούλα Κοροβέση
Ηχοληψία, σύμβουλος ήχου: Μιχάλης Μοσχούτης

Σύνθεση, electronics: Constantine Skourlis
Canto Soave : Μάιρα Μηλολιδάκη, Νατάσα Αγγελοπούλου (σοπράνο), Έφη Μηνακούλη (μετζοσοπράνο), Κατερίνα Κτώνα (ψαλτήρι, οργανέτο, τροχοβιέλα)

Πού: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Νίκος Σκαλκώτας, Βασ. Σοφίας και Κόκκαλη, Αθήνα, τηλ. 210 7282333

Πότε: Τετάρτη 4 και Πέμπτη 5 Μαρτίου 2020, στις 20.30

Εισιτήρια: 20 ευρώ, 15 ευρώ, 7 ευρώ (φοιτητές, νέοι έως 25 ετών, άνεργοι, ΑμεΑ, 65+, πολύτεκνοι)