Ο Μάριος Παναγιώτου και η «Φαλακρή τραγουδίστρια»

Sharing is caring!

Συνέντευξη: Μαριλένα Θεοδωράκου

«Η φαλακρή τραγουδίστρια» του Ευγένιου Ιονέσκο ανεβαίνει για πρώτη φορά στο Θέατρο Τέχνης το 1961 σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν και μετάφραση Κώστα Σταματίου, φέρνοντας το αθηναϊκό κοινό σε επαφή με την πρωτοποριακή ευρωπαϊκή θεατρική γραφή της εποχής. Με όχημα τη νέα μετάφραση της Δήμητρας Κονδυλάκη, η Σοφία Μαραθάκη και η Ομάδα Θεάτρου Ατονάλ επιχειρούν ν΄ ανακαλύψουν εκ νέου το παράλογο σύμπαν του έργου, αντιμετωπίζοντάς το ως «οικοδόμημα καταστροφής» που σιγά- σιγά καταρρέει αφήνοντας να φανούν η πλήξη, η μοναξιά και η γελοιότητα που χαρακτηρίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο. Ο ηθοποιός Μάριος Παναγιώτου ή ο κύριος Σμιθ εν προκειμένω μιλάει στο theatermag για το έργο του μεγάλου Ρουμάνου θεατρικού συγγραφέα και την παράσταση που ανεβαίνει για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο Τέχνης.

Ποια ήταν η επαφή σας με το έργο του Ιονέσκο και οι σκέψεις σας όταν διαβάσατε τη «Φαλακρή Τραγουδίστρια»;

Ήταν το 2003, όταν σε ηλικία 20 χρόνων πρωτοήρθα σε επαφή με το συγκεκριμένο έργο του Ιονέσκο, τότε ως φοιτητής φιλολογίας και μέλος της ερασιτεχνικής φοιτητικής θεατρικής ομάδας «Σκηνή και Σαπούνι» του Πανεπιστημίου Κρήτης. Σήμερα, δεκαέξι χρόνια μετά, η «Φαλακρή Τραγουδίστρια» παραμένει στο νου μου ένα κείμενο προσφιλές μεν, ανοίκειο δε. Νομίζω πως εκείνο που με γοητεύει περισσότερο σε αυτό το έργο είναι η συνειδητή και συνάμα αθώα επιδίωξη του συγγραφέα να παίξει με το προφανές, το κοινότοπο, το σοβαροφανές, προκειμένου να υμνήσει τον άνθρωπο που συνεχίζει να απορεί, να μην καταλαβαίνει, να φαντάζεται. Τον άνθρωπο που επιτρέπει στον ίδιο του τον εαυτό να τον εκπλήσσει.

Ερμηνεύετε τον κύριο Σμιθ. Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για αυτόν τον χαρακτήρα;

Ο κύριος Σμιθ «εικονογραφείται» από το συγγραφέα πολύ νωρίς, ήδη από τις σκηνικές οδηγίες του έργου, ως προς την καταγωγή, την εμφάνιση και τις δράσεις του. Τα πάντα είναι εγγλέζικα, τυποποιημένα και ανιαρά. Ακινητοποιημένος στη θέση του και στις θέσεις του, προσκολλημένος στο στοματικό στάδιο αρκείται στο να παράγει ήχους και να ηχομιμείται, να φλυαρεί και να ξεκουφαίνει. Ο λόγος του βερμπαλιστικός χωρίς καμία αγωνία, καμία αμφιβολία, κανένα αντίκρισμα, κανένα φανέρωμα. «Βαριέται μέχρι θανάτου», σε μια κοινωνία που όπως χαρακτηρίζει ο ίδιος ο Ιονέσκο στις «Ψηφίδες ημερολογίου» του είναι: «μια τέλεια Κοινωνία, δηλαδή μια Κοινωνία όπου όλα τα οργανωτικά, οικονομικά, πολιτικά προβλήματα είναι λυμένα. Εκεί ακριβώς αναφύονται τα θεμελιώδη προβλήματα». Και συμπληρώνει: «τι μπορείς να κάνεις από τη στιγμή που δεν υπάρχουν πια έγνοιες; Όταν δεν υπάρχουν πια έγνοιες έρχεται η πλήξη. Όμως, αν δεν υπάρχει ούτε η πλήξη, τότε έρχεται ο πνευματικός εκφυλισμός».

Πώς ήταν η συνεργασία σας με τη Σοφία Μαραθάκη;

Αισθάνομαι ευτυχής για τη συνάντησή μου με τη Σοφία Μαραθάκη.  Η πρότασή της για αυτή τη συνεργασία ήρθε σε μια χρονική στιγμή στην οποία ένιωθα προσωπικά πολύ έντονη την ανάγκη να δουλέψω πάνω στο λόγο και να εξερευνήσω τις διαφορετικές δυνατότητες και προοπτικές που μου ανοίγονται ενώπιον ενός κειμένου, ώστε να το προσεγγίσω τόσο φωνητικά, όσο με τα υπόλοιπα εκφραστικά μου μέσα. Και η σκηνοθέτις μου, με τη συμβολή των συνεργατών της, εξασφάλισε το πλαίσιο, ώστε η δουλειά αυτή να γίνει με τρόπο καθαρό και συγκεκριμένο, αλλά παράλληλα ελεύθερο και άκρως δημιουργικό και παιγνιώδες. Η δραματουργία της παράστασης, η συνύπαρξη λόγου και ήχων και οι ρυθμικές εναλλαγές του λεκτικού ηχοτοπίου, ο έντονος κινησιολογικός κώδικας και οι χειρονομίες  ήταν τα εργαλεία μας και συγχρόνως το αιτούμενο: πώς θα καταφέρουμε τα υλικά αυτά – εμπνεόμενα από το σύμπαν της «Φαλακρής Τραγουδίστριας» του Ιονέσκο – να ισορροπήσουν μεταξύ ελαφρότητας και επικινδυνότητας, κωμικού και απόγνωσης, γέλιου και σιωπής.

Ποια είναι τα ευτράπελα που συμβαίνουν στο έργο;

Η «Φαλακρή Τραγουδίστρια» όντας ένα κείμενο φύσει και θέσει παράλογο βρίθει ευτράπελων και κωμικών στιγμών. Μια απλή αναφορά τους θεωρώ πως θα ζημίωνε κατ’ αρχάς την πρόθεση του συγγραφέα. Γιατί το πολύ ενδιαφέρον  σε αυτό το έργο είναι πως ό,τι λέγεται ή συμβαίνει επί σκηνής, όσο αστείο, αναμενόμενο, ανούσιο, ακαταλαβίστικο φαίνεται, άλλο τόσο παράδοξο, βαθιά ανθρώπινο και τρομερό είναι. Άλλωστε η αγωνία του Ιονέσκο για την ανθρώπινη ύπαρξη που ξεκομμένη από την αθωότητα της παιδικής ηλικίας οδεύει προς το θάνατο, ίδιον ολόκληρης της εργογραφίας του, αλίμονο, αν έλειπε από εδώ, το πρώτο του θεατρικό. Όσο κι αν τα πρόσωπα περιγράφουν λεπτομερώς τι φάγανε, εξομολογούνται την αμνημοσύνη τους, αποκαλύπτουν τα πραγματικά τους ονόματα, αφηγούνται ένα, δύο ή πέντε ανέκδοτα, απαγγέλλουν ποίηση και αναρωτιούνται για τη φαλακρή τραγουδίστρια, στην πραγματικότητα ενστερνίζονται την ευχή του δημιουργού τους: «Να μην πεθαίναμε!».

Ο Ευγένιος Ιονέσκο αποκαλύπτει την ανεπάρκεια της γλώσσας ως μέσο επικοινωνίας. Τι συμβαίνει σήμερα με την επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους;

Πολύ φοβάμαι, δυστυχώς, πως σήμερα η επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους είναι δύσκολη ή αδύνατη, επειδή οι άνθρωποι, εμείς οι ίδιοι είμαστε ανεπαρκείς. Βυθισμένοι σε μια κανονικότητα αδυνατούμε να συνδιαλεχθούμε, να ακούσουμε, να αποδεχτούμε τον άλλον, πόσω μάλλον τον ίδιο μας τον εαυτό. Έχοντας ξεμάθει να ακούμε αληθινά τον άλλον για να τον κατανοήσουμε, η μόνη μας έγνοια είναι πώς θα ανταπαντήσουμε. Στη «Φαλακρή Τραγουδίστρια» και βάσει των οδηγιών του συγγραφέα οι χαρακτήρες καταλήγουν να κραυγάζουν, λίγο πριν ορμήσουν ο ένας στον άλλο. Δεν τους λείπουν ούτε οι προτάσεις, ούτε οι λέξεις, ούτε τα φωνήεντα. Αυτό που τους λείπει είναι η ουσία τους, η ανθρωπιά, που θα τους οδηγούσε μακριά από τη βία.

Ποια είναι η πιο δυνατή ή η πιο αστεία σκηνή της παράστασης;

Σίγουρα, για μένα, η πιο δυνατή σκηνή της παράστασης η οποία με συγκινεί βαθιά είναι η τελευταία, εκεί που λίγο πριν πέσει το σκοτάδι, οι έξι ηθοποιοί, πεσμένοι καταγής ή αιωρούμενοι στα έπιπλα, ανασαίνουμε και το ψυχορράγημα των έξι προσώπων του έργου αντιμάχεται το λευκό θόρυβο – ήχο που βγαίνει από τα ηχεία του θεάτρου.

Πληροφορίες παράστασης

«Η φαλακρή τραγουδίστρια» του Ευγένιου Ιονέσκο

Μετάφραση: Δήμητρα Κονδυλάκη

Σκηνοθεσία: Σοφία Μαραθάκη

Συνεργάτης δραματολόγος: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου

Σκηνικό- Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης

Μουσική: Βασίλης Τζαβάρας

Κίνηση: Βρισηίδα Σολωμού

Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης

Βοηθός σκηνοθέτη: Κατερίνα Γεωργουδάκη

Επιμέλεια κομμώσεων: Χρόνης Τζήμος

Κατασκευή κοστουμιών: Γιώργος Παρλιάρος, Ελένη Μελισσού

Φωτογραφίες: Andrea Bonetti

Καλλιτεχνική συνεργασία: Εύα Μαραθάκη

Εκτέλεση παραγωγής: POLYPLANITY Productions / Γιολάντα Μαρκοπούλου & Βίκυ Στρατάκη

Διανομή :

Κος Σμιθ: Μάριος Παναγιώτου

Κα Σμιθ: Φωτεινή Παπαχριστοπούλου

Κος Μαρτέν: Κωνσταντίνος Παπαθεοδώρου

Κα Μαρτέν: Μαρία Παρασύρη

Μαίρυ: Σοφία Μαραθάκη

Ο Αρχηγός της Πυροσβεστικής: Κωνσταντίνος Μωραἴτης

Με την υποστήριξη του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος.

Συμπαραγωγή : Ομάδα ΑΤΟΝΑλ- Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν

Η παράσταση επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού

Πού: Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν – Σκηνή Φρυνίχου, Φρυνίχου 14, Πλάκα, τηλ. 210 3222464

Πότε: από 21 Οκτωβρίου 2019 και κάθε Δευτέρα και Τρίτη 21.00. Έως 3 Δεκεμβρίου 2019

Info

Γραμμένο το 1948, το έργο «Η φαλακρή τραγουδίστρια» καθιερώνει ουσιαστικά το Θέατρο του Παραλόγου, καταρρίπτοντας όλους τους συμβατικούς κανόνες τις κλασικής δραματουργίας. Περιγράφοντας με παράδοξο τρόπο την τυποποιημένη καθημερινότητα της αστικής κοινωνίας, ο Ευγένιος Ιονέσκο αποκαλύπτει την ανεπάρκεια της γλώσσας ως μέσο επικοινωνίας και επιτίθεται σ΄ έναν κόσμο που μοιάζει να έχει χάσει τη μεταφυσική του διάσταση.

Ο κύριος και η κυρία Σμιθ υποδέχονται τον κύριο και την κυρία Μαρτέν μέσα στο εγγλέζικο αστικό σαλόνι τους. Όλοι μαζί προσπαθούν να διασκεδάσουν την ανία τους καταφεύγοντας σε κοινοτοπίες, όταν εισβάλλει ο Αρχηγός της Πυροσβεστικής, ο οποίος βρίσκεται σε μυστική αποστολή. Παράλληλα, η υπηρέτρια του σπιτιού, η Μαίρυ, φαντασιώνεται πως είναι ο Σέρλοκ Χολμς και απαγγέλει αυτοσχέδια ποιήματα.

Αιχμάλωτοι της συνήθειας, των άσκοπων γλωσσικών επαναλήψεων και των επιφανειακών σχέσεων, οι ήρωες του Ιονέσκο χαρακτηρίζονται από παντελή έλλειψη πνευματικότητας και συναισθηματικής νοημοσύνης, θύματα ενός κοινωνικού συστήματος που τους οδηγεί στη λήθη και τον πνευματικό αφανισμό.