«Χειμωνιάτικο ταξίδι» στο Στούντιο Μαυρομιχάλη

Από τη Μαριλένα Θεοδωράκου

Τρεις διαφορετικές αφηγήσεις ξετυλίγονται παράλληλα και συνδέουν μια ιστορία αγάπης και μια σειρά από τραγικά γεγονότα που σημάδεψαν τον κόσμο, αναδεικνύοντας τα πιο φωτεινά και τα πιο σκοτεινά ένστικτα του ανθρώπου, την καλύτερη και τη χειρότερη εκδοχή της Ανθρωπότητας. Η Μάρω Μελισσάρη και ο Βασίλης Μπατσακούτσας ερμηνεύουν την Ενριέτε Φόγκελ και τον Χάινριχ Φον Κλάιστ αντίστοιχα, στην παράσταση του έργου «Χειμωνιάτικο ταξίδι» του βραβευμένου συγγραφέα Σταμάτη Πολενάκη που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο θέατρο στο Στούντιο Μαυρομιχάλη, σε σκηνοθεσία Έφης Ρευματά. Οι δύο ηθοποιοί μιλούν για τους ρόλους τους, για την υπόθεση του έργου και για το νήμα που μπορεί να συνδέει τις τρεις ιστορίες που διαδραματίζονται σε διαφορετικό χώρο και χρόνο.

Πώς νιώσατε όταν διαβάσατε το «Χειμωνιάτικο ταξίδι» του Σταμάτη Πολενάκη; Ποιες ήταν οι σκέψεις σας;

Μάρω Μελισσάρη: Όταν πρωτοδιάβασα το «Χειμωνιάτικο Ταξίδι» μεταφέρθηκα στην ατμόσφαιρα που ένιωσα ότι αποπνέονταν από την ιστορία, ενώ ταυτόχρονα με εντυπωσίασε η ειρωνεία ενός τόπου και συγκεκριμένα μίας λίμνης, στην οποία με διαφορά εκατό και πλέον ετών συνέβησαν δύο τραγικά γεγονότα: μία διπλή αυτοκτονία, ως απόρροια μεταξύ άλλων, μίας εποχής επηρεασμένης από το κίνημα του ρομαντισμού και μίας μαζικής αυτοκτονίας που αποφασίστηκε σε βάρος μίας ολόκληρης φυλής. Το δίπολο, δηλαδή, του θανάτου ως αποτέλεσμα ενός υπέρτατου ρομαντισμού από τη μία πλευρά και της απόλυτης βαρβαρότητας από την άλλη.

Βασίλης Μπατσακούτσας: Οι πρώτες μου σκέψεις ήταν πως πρόκειται για ένα λυρικό αφηγηματικό έργο που καταπιάνεται με θέματα οικουμενικά και αέναα. Μου άρεσε και έπιασα τον εαυτό μου να προσπαθεί να φανταστεί  προτρέχοντας, τη μορφή που θα έπαιρνε.

Ποιος είναι ο ρόλος που ερμηνεύετε και ποια η έρευνα που κάνατε;

Μάρω: Υποδύομαι την Ενριέτε Φόγκελ, μία γυναίκα που έζησε περίπου δύο αιώνες νωρίτερα από εμένα σε μία άλλη εποχή, κατά την οποία ίσχυαν πολύ διαφορετικά κοινωνικά πρότυπα και συνθήκες. Ήταν θρησκευόμενη και παντρεμένη μητέρα ενός παιδιού. Έπασχε από ανίατο για την εποχή της γυναικολογικό καρκίνο, γεγονός που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απόφασή της να αυτοκτονήσει. Η έρευνά μου ξεκίνησε από το σάλο, λόγω όλων των παραπάνω, που προκάλεσε αυτή η πράξη της μαζί με τον ποιητή Χάινριχ Φον Κλάιστ, ο οποίος περιγράφεται στο βιβλίο που έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις ‘Αγρα με τίτλο «Χάινριχ Φον Κλάιστ, 4 Νουβέλες». Σε αυτό, συμπεριλαμβάνονται καταθέσεις των οικείων τους μετά το γεγονός, αλλά και οι αποχαιρετιστήριες επιστολές που το ζευγάρι έγραψε σε εκείνους, αλλά και ανάμεσα στο ίδιο το ζευγάρι το βράδυ που προηγήθηκε της αυτοκτονίας. Η έρευνά μου συνεχίστηκε και συνεχίζεται σε μία πιο εσωτερική διαδικασία, της οποίας μία έκφανση σχετίζεται με το ψυχολογικό υπόβαθρο που μπορεί να οδηγήσει έναν άνθρωπο να θελήσει να δώσει τέρμα στη ζωή του.

Βασίλης: Ο ρόλος μου, όπως και των συναδέλφων μου, είναι διττός. Υποδύομαι τον ποιητή, συγγραφέα Χ.Φ.Κλάιστ, έναν από τους σημαντικότερους ρομαντικούς του 19ου αιώνα, και ταυτόχρονα έναν καθημερινό αφηγητή. Το διαδύκτιο προσέφερε σημαντικές πληροφορίες αλλά πιο επίπονη ήταν η προσπάθεια για τις ψυχικές ισορροπίες που έπρεπε να αποδοθούν στον χαρακτήρα μιας διαφορετικής εποχής.

Πώς ήταν η συνεργασία σας με την Έφη Ρευματά και πώς σας έχει οδηγήσει σκηνοθετικά;

Μάρω: Είναι η δεύτερη φορά που συνεργάζομαι με την  Έφη Ρευματά και είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη γι’ αυτό, γιατί νιώθω ότι οδηγούμαι με σαφήνεια σ’ ένα αποτέλεσμα που ταιριάζει πολύ με αυτό που αισθάνομαι κι εγώ κάθε φορά για το ρόλο μου ή για το έργο. Νιώθω πολύ δημιουργικά, όταν στη διαδικασία των προβών αλλάζουμε και δοκιμάζουμε νέα πράγματα, πάντα όμως κάτω από ένα πρίσμα σιγουριάς και με έναν συγκεκριμένο στόχο. Αισθάνομαι τυχερή που συνεργαστήκαμε στην προετοιμασία αυτού του όμορφου «Χειμωνιάτικου Ταξιδιού» που μόλις ξεκίνησε.

Βασίλης: Συγκροτήθηκε μια ταλαντούχα ομάδα με κοινό στόχο την πραγμάτωση αυτού του δύσκολου έργου. Πρέπει να πω πως η συνεργασία μας ήταν κάτι παραπάνω από άψογη και με την καθοδήγηση της σκηνοθέτιδάς μας πολύ ευχάριστη και δημιουργική.

Ποια είναι η υπόθεση του έργου;

Βασίλης: Ο Γερμανός ποιητής Χάινριχ φον Κλάιστ, πολυγραφότατος και καταθλιπτικός, συνταράσσει την Ευρώπη τον Νοέμβριο του 1811 με ένα σκάνδαλο: σκοτώνει την αγαπημένη του Ενριέττε Φόγκελ και μετά αυτοκτονεί. Το κάνει με απόλυτη ακρίβεια, το σχέδιο είχε μελετηθεί και από τους δυο τους και την προηγούμενη μέρα είχαν κάνει την τελευταία τους πρόβα σε ένα πανδοχείο. Τα πτώματα βρίσκει ο άνδρας της Ενριέττε, αφού αυτή ήταν και η τελευταία επιθυμία της. Αυτό το γεγονός λαμβάνει χώρα σε ένα ειδυλλιακό μέρος, στις όχθες της λίμνης Βάνζεε, έξω από το Βερολίνο. Τόσο ειδυλλιακό που έναν αιώνα αργότερα το 1942 δεκαπέντε αξιωματούχοι των Ες Ες συναντιούνται ακριβώς στο ίδιο μέρος για να πάρουν μέρος σε μια διάσκεψη που εξελίχτηκε σε γιορτή, αφού αποτέλεσε την απαρχή του Ολοκαυτώματος των Εβραίων από τους Ναζί. Στη γιορτή έπιναν σαμπάνια και άκουγαν Σούμπερτ. Τα δύο αυτά πραγματικά γεγονότα συμπληρώνονται με την αφήγηση μιας φανταστικής ιστορίας με φόντο το πολιορκημένο από τους Ναζί Λένινγκραντ και πρωταγωνιστή έναν δάσκαλο, που μοιράζει όλα τα δελτία τροφίμων του σε ηλικιωμένους και παιδιά μέχρι που πεθαίνει από την ασιτία. Τρεις παράλληλες αφηγήσεις από τρία πρόσωπα (τον πανδοχέα του οποίου το πανδοχείο βρίσκεται λίγο έξω απ’ τη λίμνη Βάνζεε και φιλοξένησε το ζευγάρι τις δύο τελευταίες μέρες της ζωής του, τον ίδιο τον Κλάιστ και την Ενριέττε) που το καθένα απ΄αυτά τις ερμηνεύει με το δικό του τρόπο μέσα από το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Η Μάγκυ Μελισσάρη παίζει πιάνο ζωντανά στη σκηνή. Πώς λειτουργεί αυτό στην παράσταση;

Μάρω: Κατά τη διάρκεια της παράστασης ακούγονται ζωντανά κομμάτια από το «Χειμωνιάτικο ταξίδι» του Schubert, την «7η συμφωνία» από Shostakovich, το «Καρναβάλι των ζώων» από Camille Saint Saens και την «1η Αραμπέσκ» του Debussy. Στο «Χειμωνιάτικο ταξίδι» με ταξιδιώτη την παράστασή μας, η μουσική παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, καθώς υπό τους ήχους της μουσικής του Σούμπερτ, έγινε η μυστική εκείνη συνδιάσκεψη στο δημαρχείο που βρισκόταν στη λίμνη Βάνζεε στις 20 Ιανουαρίου 1942 και υπογράφηκε η «τελική λύση» στο πρόβλημα των Εβραίων. Στη δική μου αίσθηση για το έργο, η παρουσία της ζωντανής μουσικής δεν λειτουργεί απλά ως βοηθητικό εργαλείο για να συνδεθώ με την ιστορία, αλλά ως πραγματικός ρόλος. Εκτός, λοιπόν, από τον Πανδοχέα, τον Κλάιστ και την Ενριέττε, ακούγοντας το πιάνο, βλέπω και το ρόλο του ίδιου του Σούμπερτ στη σκηνή. Η ζωντανή μουσική σε μια παράσταση προσφέρει πάντα στον θεατή μια πιο ολοκληρωμένη αίσθηση σε ότι παρακολουθεί. Έτσι και στο δικό μας έργο οι παρεμβάσεις, οι σχολιασμοί και οι συνοδευτικοί πληκτρισμοί της μουσικού μας υποβάλλουν ρυθμό, αισθήματα και σκέψεις που συνταιριάζουν με την πλοκή και βοηθούν υποκριτές και θεατές να δομήσουν στο νου τους τα νοήματα του λόγου που εκφέρεται.

Πληροφορίες παράστασης

«Χειμωνιάτικο ταξίδι» του Σταμάτη Πολενάκη

Σκηνοθεσία: Έφη Ρευματά

Σκηνικά: Νίκος Δεντάκης

Κοστούμια: Βάσια Χρονοπούλου

Φωτισμοί: Δημήτρης Μπαλτάς

Βοηθός σκηνοθέτη: Βάσια Χρονοπούλου

Επιμέλεια κίνησης: Περικλής Σκορδίλης

Πιάνο ζωντανά στη σκηνή: Μάγκυ Μελισσάρη

Παραγωγή: Αντώνης Λάμπρος

Φωτογραφίες: Βαγγέλης Φραγκούλης

Επικοινωνία: Γιώτα Δημητριάδη

Παίζουν: Δημήτρης Φραγκιόγλου, Μάρω Μελισσάρη Βασίλης Μπατσακούτσας

Πού:  Στούντιο Μαυρομιχάλη, Μαυρομιχάλη 134,  Αθήνα, τηλ. 210 6453330

Πότε: από τις 7 Οκτωβρίου 2019 και κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21.00 για 20 παραστάσεις

Διάρκεια παράστασης: 70 λεπτά

Εισιτήρια: 12 ευρώ (κανονικό), 10 ευρώ (μειωμένο, φοιτητικό, άνω  των 65), 8ευρώ (ατέλεις, ανέργων)

Λίγα λόγια για την αληθινή ιστορία

Ο Heinrich von Kleist (Χάινριχ φον Κλάιστ) γεννήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1777 στη μικρή πόλη της Φρανκφούρτης-πάνω-στον-Όντερ. Ορφανός από μικρός ζούσε με τη θεία του και στα 14 του στάλθηκε σε οικοτροφείο. Με τη συγγραφή θεατρικών έργων ασχολήθηκε από το 1803 μέχρι το 1811.Η «Σπασμένη Στάμνα», η «Πενθεσίλεια» και πολλά άλλα έργα του θεωρούνται σήμερα κλασικά. Ο ίδιος ήταν καταθλιπτικός και κάποιες επαγγελματικές ατυχίες επιδείνωσαν την κατάστασή του. Τότε έτυχε να συναντήσει τη Χενριέτε Φόγκελ, μια παντρεμένη γυναίκα που έπασχε από ανίατο καρκίνο. Πριν είχε προτείνει στην ξαδέρφη του μια συμφωνία αυτοκτονίας, την οποια εκείνη αρνήθηκε. Αντίθετα η Φόγκελ δέχτηκε με ενθουσιασμό την ιδέα ενός διπλού θανάτου. Ετοίμασαν επιμελώς τις τελικές λεπτομέρειες. Ο Κλάιστ έκαψε τα υπολείμματα των έργων του . Το μεσημέρι της 21ης Νοεμβρίου του 1811, βγήκαν στην εξοχή,στις όχθες της  λίμνης Wannsee, νοτιοδυτικά του Βερολίνου. Εκεί ο Κλάιστ πρώτα πυροβόλησε τη Φόγκελ κι έπειτα τον εαυτό του. Την προηγούμενη μέρα είχαν κάνει πρόβα αυτοκτονίας στο πανδοχείο Στίμμινγκ και είχαν αφησει επιστολές στον πανδοχεα για να σταλούν στα δικά τους πρόσωπα. Ο ίδιος φυσικά, δεν γνώριζε τίποτα.

Το μνημείο

Μπορεί κανείς να φτάσει στον τάφο του Χάινριχ Φον Κλάιστ και της Ενριέτε Φόγκελ πηγαίνοντας με το τρένο μέχρι τη στάση του S-bahn Wannsee. Από εκεί ο τάφος απέχει περίπου 10 λεπτά με τα πόδια. Κατά τους θερινούς μήνες μπορεί κανείς να δανειστεί και ακουστικά από ένα περίπτερο που έχει τοποθετηθεί δίπλα στη στάση του τρένου και να ακούσει τις σχετικές με την αυτοκτονία καταθέσεις, καθώς και πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα. Κάθε χρόνο στις 21 Νοεμβρίου, ημέρα της επετείου του θανάτου τους, διοργανώνονται διάφορες εκδηλώσεις στο σημείο του τάφου.