«Ο Πύργος» του Φραντς Κάφκα στο Σύγχρονο Θέατρο

Sharing is caring!

Από τη Μαριλένα Θεοδωράκου

«Ο Πύργος» του Φραντς Κάφκα  στην Ελλάδα παρουσιάστηκε στο θέατρο πρώτη φορά από τον Αλέξη Σολωμό το 1964 στο θέατρο Προσκήνιο, ενώ μετρά αρκετές κινηματογραφικές αναπαραστάσεις. Αυτή τη σεζόν το αριστουργηματικό μυθιστόρημα του Φραντς Κάφκα, μεταφέρεται στη σκηνή του Σύγχρονου Θεάτρου σε διασκευή της Έλσας Ανδριανού και σκηνοθεσία Ορέστη Τάτση με τους Νίκο Γιαλελή, Δημήτρη Μηλιώτη, Ιάκωβο Μηνδρινό, Σεμίνα Πανηγυροπούλου, Λυγερή Ταμπακοπούλου, Άρη Τρουπάκη και Ναταλία Στυλιανού. Ένας κάποιος κύριος Κ. καταφθάνει σε ένα χωριό που ανήκει στην επικράτεια κάποιου Πύργου. Πιστεύει πως έχει προσληφθεί ως Χωρομέτρης, κάτι που σύντομα θα αποδειχθεί απλή προσδοκία. Ο διορισμός του είναι ένα λάθος, της κατά τα άλλα αλάνθαστης διοίκησης. Ο κ. Κ. παρότι ξένος στον νέο τόπο, πασχίζει να ενταχθεί και να κατανοήσει την λειτουργία αυτού του παράλογου μηχανισμού. Δε δείχνει να πτοείται, καταβάλει κάθε προσπάθεια με μια σχεδόν ακατανόητη επιμονή. Αντιτάσσεται άραγε, ή έχει ήδη υποκύψει; Κανένας δεν μπορεί να δώσει απάντηση.

Ο ηθοποιός Δημήτρης Μηλιώτης μιλάει για τους δύο ρόλους που ερμηνεύει στην παράσταση, τη συνεργασία του με τον σκηνοθέτη και το μυθιστόρημα που ο συγγραφέας ξεκίνησε να γράφει το 1922 και ουσιαστικά θεωρείται ημιτελές, καθώς εκδόθηκε από τον στενό του φίλο Μαξ Μπροντ, ένα χρόνο μετά το θάνατο του Κάφκα, του σπουδαιότερου μοντερνιστή γερμανόφωνου πεζογράφου.

Ποια είναι η επαφή σας με τον Φραντς Κάφκα και ποια η άποψη σας γι’ αυτόν;

Ξεκίνησα να διαβάζω Κάφκα με αφορμή αυτήν την παράσταση ουσιαστικά και να εντρυφώ στη σκέψη και το έργο αυτού του μεγάλου συγγραφέα. Στην αρχή νόμιζα αυτό που πιστεύουν όλοι για τον Κάφκα, δηλαδή ότι δημιουργεί ένα ζοφερό και δαιδαλώδες σύμπαν όπου οι ήρωές του συμπεριφέρονται με μια κυνική ουδετερότητα που πολλές φορές φαντάζει εξωπραγματική. Όσο όμως κατανοούσα καλύτερα τον κόσμο που έχτιζε ο Κάφκα τόσο περισσότερο ανακάλυπτα πόσο πολύ αφορά εμάς και την εποχή μας. Οι ήρωές του είναι τόσο υπαρξιακά ανθρώπινοι που αναγνωρίζεις μέσα τους τον εαυτό σου, τις σχέσεις σου, το επάγγελμά σου, την καθημερινότητα σου. Το χιούμορ του είναι ανυπέρβλητο. Ο τρόπος που καυτηριάζει τον σύγχρονο άνθρωπο μέσα από τις επιλογές και τα πάθη που ορίζουν τελικά τη ζωή του είναι μοναδικός. Είμαι πολύ χαρούμενος που γνώρισα το έργο του και εντάχθηκαν στον κόσμο του Κάφκα που τελικά είναι ο κόσμος μας.

Πότε διαβάσατε τον «Πύργο» και ποιες ήταν οι σκέψεις σας;

Τον διάβασα το προηγούμενο καλοκαίρι και μπορώ να πω με ενθουσίασε τόσο που μόλις τελείωσα το βιβλίο, ξεκίνησα να το διαβάζω ξανά. Με εντυπωσίασε πόσο βαθιά έμπαινε ο Κάφκα στη σκέψη και στα κίνητρα του ανθρώπου ώστε να μπορέσει να κατακτήσει την ευτυχία και το ιδεατό που έχει ορίσει ο ίδιος ή του έχουν ορίσει οι άλλοι που στο τέλος βρίσκεται δέσμιος του εαυτού του. Η σαρκαστική ματιά του Κάφκα απέναντι σ’ αυτή την αγωνιώδη διαδρομή με έκανε συνεχώς να χαμογελώ και να επαναπροσδιορίζω τον εαυτό μου ως κομμάτι της ιστορίας του.

Πώς προέκυψε η συνεργασία σας σ’ αυτή την παράσταση;

Δεν είναι η πρώτη μου συνεργασία με τον Ορέστη Τάτση. Έχουμε ξανασυνεργαστεί στο παρελθόν όταν μου εμπιστεύθηκε να ερμηνεύσω έναν μονόλογο στο εξαιρετικό κείμενο του Κωνσταντίνου Δ. Τζαμιώτη με τίτλο «Μια εξαιρετικά απλή δουλειά» που ανέβηκε το 2017 στο studio Μαυρομιχάλη. Ο Ορέστης, επίσης, ήταν και δάσκαλός μου στο μεταπτυχιακό σεμινάριο στο Στούντιο ΕΟΣ ΑΡΤ. Είναι μεγάλη χαρά και τιμή για μένα που με επέλεξε να συνεργαστούμε σ’ αυτό το εμβληματικό έργο.

Ποιος είναι o ρόλος που ερμηνεύετε και τι χρειάστηκε να κάνετε για την ερμηνεία του;

Στην αρχή του έργου ερμηνεύω τον Σβάρτσερ και στη συνέχεια τον Βαρνάβα που είναι και ο αγγελιαφόρος του Κ. Αυτό που χρειάστηκε να κάνω ουσιαστικά ήταν να ισορροπήσω την αθωότητα και το χιούμορ με τον κεντρικό άξονα της παράστασης που εξυπηρετεί τον Κ να φτάσει στον στόχο του.

Πως ήταν η συνεργασία σας με τον σκηνοθέτη Ορέστη Τάτση και με τους υπόλοιπους συντελεστές της παράστασης;

Θεωρώ μεγάλη τύχη να συνεργάζομαι με ανθρώπους που είχα δασκάλους, αλλά και με συναδέλφους που έχουμε αναπτύξει έναν κοινό κώδικα εργασίας. Αποκόμισα τεράστια οφέλη από την συγκεκριμένη συνεργασία και τους ευχαριστώ όλους.

Πληροφορίες παράστασης

«Ο Πύργος» του Φραντς Κάφκα

Μετάφραση: Βασίλης Πατέρα

Διασκευή: Έλσα Ανδριανού

Σκηνοθεσία: Ορέστης Τάτσης

Σκηνικά: Κωνσταντίνος Ζαμάνης

Κοστούμια: Έλλη Παπαδάκη

Σχεδιασμός φωτισμών: Μελίνα Μάσχα

Επιμέλεια κίνησης: Πωλίνα Κρεμαστά

Μουσική σύνθεση: Κώστας Λώλος – Κώστας Στεργίου

Βοηθός σκηνοθέτη: Ηλέκτρα Μαγγίνα – Θεοδώρα Γεωργακοπούλου

Κατασκευή Σκηνικού: Λευτέρης Βουρεκάς

Φωτογραφίες: Γιάννης Ζινδριλής

Σχεδιασμός Έντυπου Υλικού/ Promo trailer: Παναγιώτης Ανδριανός

Μακιγιάζ: Βασιλική Κήτα

Επικοινωνία: Άρης Ασπρούλης

ΔΙΑΝΟΜΗ

Κ.: Νίκος Γιαλελής

ΣΒΑΡΤΣΕΡ, ΒΑΡΝΑΒΑΣ: Δημήτρης Μηλιώτης

ΒΟΗΘΟΙ/ΟΣ, ΜΠΥΡΓΚΕΛ: Ιάκωβος Μηνδρινός

ΦΡΙΝΤΑ, ΑΜΑΛΙΑ: Σεμίνα Πανηγυροπούλου

ΞΕΝΟΔΟΧΟΣ ΠΑΝΔΟΧΕΙΟΥ ΚΥΡΙΩΝ/ΓΕΦΥΡΑΣ: Ναταλία Στυλιανού

ΟΛΓΑ, ΠΕΠΗ: Λυγερή Ταμπακοπούλου

ΚΟΙΝΟΤΑΡΧΗΣ, ΔΑΣΚΑΛΟΣ, ΜΟΜΟΥΣ, ΕΡΛΑΝΓΚΕΡ: Άρης Τρουπάκης

Πού: Σύγχρονο Θέατρο,  Ευμολπιδών 45, Γκάζι, τηλ. 210 3464380

Πότε: από 29 Μαΐου 2019 και κάθε Τετάρτη με Κυριακή στις 21.15. Έως 16 Ιουνίου 2019

Διάρκεια παράστασης: 110 λεπτά

Εισιτήρια: 15 ευρώ Κανονικό, 10  ευρώ Μειωμένο (Φοιτητικό, ΑμέΑ, Ανέργων)

Σημείωμα του σκηνοθέτη Ορέστη Τάτση

Δε γνωρίζω σε όλη την παγκόσμια λογοτεχνία παρά μόνον ένα έργο, που είναι απόλυτη δημιουργία, δημιουργία ενός άλλου κόσμου. Έργο, που φαινομενικά παίρνει όλα τα υλικά του από τούτον ‘δω τον κόσμο και επιβάλλοντας στη διάταξή του και στην «λογική» του μία ανεπαίσθητη και αδιόρατη αλλοίωση, φτιάχνει από αυτά έναν κόσμο που δεν μοιάζει με κανέναν άλλον και χάρη στον οποίο ανακαλύπτουμε έκθαμβοι και τρομοκρατημένοι, ότι ίσως κάποτε να κατοικούμε κρυφά σε αυτόν τον κόσμο. Αυτός είναι ο «Πύργος» του Φράντς Κάφκα. || Κορνήλιος Καστοριάδης.

Η αποστροφή του Κορνήλιου Καστοριάδη στο βιβλίο του «Παράθυρο στο Χάος» δίνει την απάντηση σε όσους διερωτώνται γιατί «ο Πύργος» του Φράντς Κάφκα μεταφέρεται στη θεατρική σκηνή. Η δημιουργία ενός άλλου κόσμου με τα υλικά αυτού του κόσμου θα μπορούσε να είναι ο ορισμός της θεατρικής πράξης. Η αναμέτρηση με ένα τέτοιο κείμενο είναι άκρως σαγηνευτική. Πόσο μάλλον όταν οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις, είναι τόσες πολλές και φαινομενικά αντικρουόμενες. Σε μια παραβολή, όπως είναι ο «Πύργος», οι μεταφυσικές ερμηνείες ενίοτε συγκρούονται με τις πολιτικές, κάτι το οποίο δεν αποτελεί αντίφαση. Ο Κάρλ Γιάσπερς, θεωρεί ότι το να είσαι υπεύθυνος για τις πράξεις ενός μηχανισμού τον οποίο ανέχεσαι, είναι πολιτική ευθύνη, το να υποστηρίζεις και να συνεργάζεσαι με το μηχανισμό αυτό, αποτελεί ηθική ευθύνη, το να μην αντιστέκεσαι σε αυτόν είναι μεταφυσική ευθύνη. Νομίζω ότι σε αυτή την παρατήρηση συναντιούνται ερμηνείες, που μοιάζουν αντικρουόμενες. Η ιστορία που συνθέτει ο Κάφκα, δε δείχνει περίπλοκη . Ένας κάποιος κύριος Κ. καταφθάνει σε ένα χωριό, που ανήκει στην επικράτεια κάποιου Πύργου. Πιστεύει πως έχει προσληφθεί ως Χωρομέτρης, κάτι που σύντομα θα αποδειχθεί απλή προσδοκία. Ο διορισμός του είναι ένα λάθος της κατά τα άλλα αλάνθαστης διοίκησης. Ο κ. Κ. παραμένει πάντοτε ο ξένος που πασχίζει να ενταχθεί και να κατανοήσει την λειτουργία αυτού του παράλογου μηχανισμού. Δε δείχνει να πτοείται, καταβάλει κάθε προσπάθεια με μια σχεδόν ακατανόητη επιμονή. Ο αφηγητής στο μυθιστόρημα ανάμεσα στις αλλεπάλληλες προσπάθειες θα αναρωτηθεί: «Έχει αντιταχθεί ή έχει υποκύψει;». Κανένας δεν μπορεί να δώσει απάντηση. Σωστά πολλοί αναλυτές επισημαίνουν ότι ο συγγραφέας μιλά για τη γραφειοκρατία. Ο Κάφκα όμως, φτάνει πολύ πέρα από αυτό. Η γραφειοκρατία είναι αυτό που περιβάλλει την πραγματικότητα, αλλά όπως γράφει ο ίδιος στον «Πύργο»: Η υπηρεσία και η ζωή μπλέκονται! Μερικές φορές, η μια παίρνει τη θέση της άλλης. Ο μηχανισμός στον οποίο αναφερόμαστε έχει ποτίσει τις ανθρώπινες σχέσεις. Αυτό που στα μάτια μας μοιάζει εφιαλτικό, ο συγγραφέας το τυλίγει με ένα πέπλο γελοιότητας. Η ιστορία του κάποιου κ. Κ. μοιάζει με φάρσα. Ο ίδιος ο συγγραφέας διάβαζε τα κεφάλαια του βιβλίου του σε φιλικές παρέες, με σκοπό να τους διασκεδάσει. Φέρνοντας στο νου τα λόγια του Τόμας Μάν: Το γέλιο, το να γελάς μέχρι δακρύων για ανώτερους λόγους, είναι ό,τι καλύτερο έχουμε. Ό,τι καλύτερο μας έχει  μείνει. Θα συμφωνήσει μαζί μου κάποιος, πως οι γεμάτοι αγάπη προβληματισμοί του Κάφκα στον «Πύργο», πρέπει να περιληφθούν ανάμεσα στα πιο μεγάλα έργα που έχει γεννήσει η παγκόσμια λογοτεχνία.