Ελένη Παπαϊωάννου: «Πιστεύω στη δύναμη του ανθρώπου, τόσο πνευματικά, όσο κοινωνικά και πολιτικά»

Συνέντευξη: Μαριλένα Θεοδωράκου

Με έναυσμα το έργο του «αιρετικού» ψυχαναλυτή Βίλχελμ Ράιχ «Άκου, ανθρωπάκο» η ομάδα A(r)CT ξεκινά μία διαδρομή στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου που συχνά νομίζει πως είναι κυρίαρχος του εαυτού του αλλά εν τω μεταξύ έχει υποταχθεί. Πρόκειται για μία κραυγή αγωνίας απέναντι στην εικόνα του καθημερινού ανθρώπου που καταρρέει και  ισοπεδώνεται μπροστά σε ένα σύστημα φασιστικό και μία κοινωνία που μοιάζει με φυλακή. Αυτή η κραυγή μεταφέρεται πάνω στη σκηνή και μετατρέπεται σε μία κωμική τραγωδία. Η Ελένη Παπαϊωάννου υπογράφει τη χορογραφία της performance με τίτλο «Κοίτα, Ανθρωπάκο» που ανεβαίνει στο Από Μηχανής Θέατρο και μιλάει στο theatermag για το έργο, τα ερωτήματα που θέτουν οι χορευτές στο κοινό και για τις ανησυχίες της που προσπαθεί να τις εκφράζει καλλιτεχνικά. Το «Κοίτα, Ανθρωπάκο» είναι ένα έργο ανθρωποκεντρικό, με κύριους χαρακτήρες τρεις καθημερινούς, όμοιους ανθρώπους που ζουν περικυκλωμένοι από όσα μάθανε πως πρέπει να πιστεύουν και με την ψευδαίσθηση πως είναι ελεύθεροι. Θα καταφέρουν άραγε να γίνουν από ανθρωπάκια, άνθρωποι;

Τι σημαίνει ο τίτλος της performance χορού «Κοίτα, Ανθρωπάκο»;

Ο τίτλος της παράστασής μας «Κοίτα, Ανθρωπάκο» αρχικά παραπέμπει στον τίτλο του βιβλίου του Βίλχελμ Ράιχ « Άκου, ανθρωπάκο!» το οποίο στάθηκε ως βασική έμπνευση για το έργο μας.  Η επιτακτικότητα στο ύφος του τίτλου δεν προσκαλεί απλά, αλλά απαιτεί από τον θεατή να αντικρύσει τον ανθρωπάκο που κρύβει μέσα του. Να έρθει αντιμέτωπος με τους φόβους, τη μιζέρια και την εξαθλίωσή του. Να παρακολουθήσει την μάταιη προσπάθεια του παρηκμασμένου ανθρώπου να ξεφύγει από τον ηθικό του βάλτο και να ανυψωθεί ψυχικά και πνευματικά. Ο τίτλος λειτουργεί ως μία προτροπή όχι μόνο στο πλαίσιο του έργου αλλά και στην πραγματικότητα, έτσι ώστε να αντιληφθούμε τα μειονεκτήματα αυτού του ανθρωπάκου που κρύβει ο καθένας μέσα μας, να τα ταρακουνήσουμε και να τα υπερβούμε.

Θα θέλατε να μας πείτε για τη σχέση σας με το έργο του ψυχαναλυτή Βίλχελμ Ράιχ «Άκου, ανθρωπάκο»; Πότε το διαβάσατε, ποιες ήταν οι σκέψεις σας;

Το βιβλίο «Άκου, ανθρωπάκο!» το διάβασα για πρώτη φορά στα αγγλικά πριν τρία περίπου χρόνια, όταν ακόμα ζούσα στο Λονδίνο. Με συνεπήρε η αμεσότητά του και ταυτόχρονα ένιωσα μία μεγάλη ευθύνη ως προς αυτόν τον άνθρωπο που περιγράφεται και κατακρίνεται. Ένιωσα ντροπή, θλίψη αλλά και θυμό γιατί όσο κι αν προσπαθούσα να πείσω τον εαυτό μου πως οι καταγγελίες του Βίλχελμ Ράιχ κατά του ανθρωπάκου είναι υπερβολικές, αντίκριζα καθημερινά, χαρακτήρες και ανθρώπους πολύ όμοιους με αυτούς που εμφανίζονταν στις σελίδες του βιβλίου. Σε αυτό το αίσθημα του θυμού στάθηκα, και αυτό με παρακίνησε να ασχοληθώ περαιτέρω με το έργο του αυστριακού ψυχαναλυτή, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στα πιστεύω του. Πιστεύω έντονα πως μέσα από το συγκεκριμένο βιβλίο ο συγγραφέας δεν αποσκοπεί στο να συγκινήσει ή να προβληματίσει απλά τον αναγνώστη, αλλά να του δημιουργήσει ένα φλεγόμενο αίσθημα θυμού και αδικίας, τοποθετώντας τον στη θέση του ανθρωπάκου, έτσι ώστε να αντιδράσει και να κινητοποιηθεί ενάντια σε όλα όσα τον θέτουν σε αυτή τη θέση. Κάτι πολύ εύστοχο, καθώς οι περισσότερες εξεγέρσεις και επαναστάσεις προήλθαν από ένα βαθύ αίσθημα αδικίας και καταπίεσης.

Ποιοι είναι οι χαρακτήρες του έργου;

Στην παράσταση «Κοίτα, ανθρωπάκο» εμφανίζονται τρεις performers. Τρεις μορφές που διαφοροποιούνται εξωτερικά και υιοθετούν τις προσωπικές τους φοβίες και αλλόκοτες συμπεριφορές, καθώς κινούνται πάνω στη σκηνή. Τρία ανθρωπάκια που πασχίζουν να βρουν έναν τρόπο ηθικής και πνευματικής ανύψωσης, μία διέξοδο από τη φυλακή της ψυχής τους, μέσα στην οποία είναι καταδικασμένοι να ζουν, βυθισμένοι στο σκοτάδι χωρίς να γνωρίζουν πως ακόμα και η ελευθερία που αναζητούν είναι εικονική.

Πώς θα δούμε τους τρεις performers στη σκηνή του θεάτρου Από Μηχανής;

Ο ρόλος των χορευτών στο έργο είναι αρκετά κωμικοτραγικός. Η εξαθλίωσή τους φανερή μέσα από τα ρούχα και την έκφρασή τους. Οι κινήσεις τους, άλλοτε αποδεικνύουν με αφέλεια τη θέλησή τους για απόδραση και άλλοτε απόλυτα αυτοματοποιημένες και ψυχωτικές μάς παραπέμπουν σε εικόνες φασιστικές και κοινωνίες μαζικοποιημένες, όπου ο άνθρωπος καλείται να ακολουθεί με το κεφάλι σκυμμένο.

Ποια είναι τα ερωτήματα που θέτουν οι χορευτές στο κοινό;

Οι χορευτές ενσαρκώνοντας τον ανθρωπάκο θέτουν κυρίως ερωτήματα υπαρξιακά, σε σχέση με την κοινωνική και πολιτική θέση του ανθρώπου. Πότε καλούμαστε να δράσουμε και για πόσο; Πότε αποφασίζουμε να  λειτουργήσουμε συλλογικά και πότε ατομικά; Πώς μας επηρεάζει η εξουσία και κάθε άλλη μορφή δύναμης; Ποια τελικά είναι τα όρια της ελευθερίας μας και ποιος τα ορίζει;

Πώς μπορούμε να αντισταθούμε στη συνεχόμενη ηθική κατάπτωση;

Για να αντισταθεί κανείς στην ηθική, ψυχική και πνευματική κατάπτωση πρέπει πρώτα να μπορέσει να αποκοπεί από οποιαδήποτε μορφή φόβου. Ο φόβος είναι αυτός που μάς ωθεί στην υποταγή και διευκολύνει την χειραγώγηση του ανθρώπου. Φοβόμαστε την ανεργία, την πείνα, την κοινωνική απομόνωση, την αλλαγή. Φοβόμαστε τους νόμους, την αλήθεια, την επόμενη μέρα, το θάνατο, τη ζωή. Φοβόμαστε να μιλήσουμε, να φωνάξουμε, να αντιδράσουμε, να γελάσουμε, να διεκδικήσουμε, να επαναστατήσουμε.  Κι έτσι καταλήγουμε να αποδεχόμαστε και να διαιωνίζουμε όσα μας κρατάνε δέσμιους σε ένα σύστημα που μας σπρώχνει κάθε μέρα όλο και πιο βαθιά. Μέχρι να ξεχάσουμε την ανάγκη μας για πραγματική ελευθερία.

Ποιες είναι οι δικές σας ανησυχίες και πώς προσπαθείτε να τις μοιραστείτε με το κοινό;

Οι ανησυχίες μου δυστυχώς είναι πολλές- λέω δυστυχώς γιατί είναι φορές που δε σε αφήνουν να απολαύσεις την ομορφιά στην απλότητα της ζωής- και έγκεινται κυρίως στον άνθρωπο. Γι αυτό το λόγο προσπαθώ να δημιουργώ έργα ανθρωποκεντρικά που σχετίζονται άμεσα με την  κοινωνικοπολιτική μας υπόσταση. Πιστεύω στη δύναμη του ανθρώπου, τόσο πνευματικά, όσο κοινωνικά και πολιτικά.  Σε αντίθεση, λοιπόν, με τον Βίλχελμ Ράιχ δεν μου αρέσει να επισημαίνω τα μειονεκτήματα του ανθρώπου. Πιστεύω στην ανθρωπιά που δείχνει όταν οι περιστάσεις το απαιτούν. Στη βοήθεια, την υποστήριξη και την αλληλεγγύη που μπορεί να προσφέρει στους συνανθρώπους του. Πιστεύω στην ειλικρίνειά του και την ευφυΐα του, καθώς και στην ικανότητά του να εφευρίσκει. Στη φαντασία και τη δημιουργικότητά του. Πιστεύω στον άνθρωπο που αγαπά, που μοιράζεται, που εξελίσσεται, που αγωνίζεται, που θυσιάζεται. Γιατί τον έχω γνωρίσει…

Με απελπίζει, όμως, η αδιαφορία και η τυφλότητα του ανθρώπου ως προς όλα αυτά τα παραπάνω χαρακτηριστικά που τον καθιστούν ηθικά ανώτερο από οποιονδήποτε προσπαθεί να τον πείσει για το αντίθετο και δυστυχώς τις περισσότερες φορές τα καταφέρνει. Ταυτόχρονα με τρομάζει ο συμβιβασμός, η απάθεια και η συνεχής μετάθεση των ευθυνών. Με θυμώνει η τρομοκρατία και η ανεξέλεγκτη εξουσία στα χέρια αδιάφορων πολιτικών που αναζητούν το προσωπικό τους και μόνο συμφέρον. Έτσι, μέσα από την τέχνη μου προσπαθώ να μοιραστώ αυτούς μου τους προβληματισμούς, να θέσω ερωτήματα και να δημιουργήσω συγκινήσεις και αντιδράσεις.

Πληροφορίες παράστασης

«Κοίτα, ανθρωπάκο»

Performance Χορού από την ομάδα A(r)CT βασισμένη στο έργο του ψυχαναλυτή Βίλχελμ Ράιχ

Χορογραφία: Ελένη Παπαϊωάννου

Μουσική Σύνθεση και Επιμέλεια: Πάνος Χουντουλίδης

Σκηνικά- Σκηνογραφία: Ελένη Παπαϊωάννου με την Καλλιτεχνική ομάδα ΝΙ

(Χρήστος Κεχαγιόγλου, Παναγιώτης Κουφός, Κώστας Λάβδας, Μαρία Χαρατσάρη)

Κοστούμια: Μελισσάνθη Σπέι

Performers: Έμυ Αμερικάνου, Ερικέτη Ανδρεαδάκη, Μιχάλης Σαγάνης

Πού: Από Μηχανής Θέατρο, Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο, τηλ. 210 5232097

Πότε: Για  έξι παραστάσεις 1, 2, 8, 9, Ιουνίου 2019 στις 21.00, 15 και 16 Ιουνίου 2019 στις 18.00

Διάρκεια παράστασης: 70 λεπτά

Εισιτήρια:  Κανονικό 10 ευρώ, Φοιτητικό / Ανέργων / ΑμεΑ / Άνω των 65: 8 ευρώ, Ατέλεια: 5 ευρώ

Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.