Δήμητρα Χατούπη: «Ο μαγικός ρεαλισμός είναι διάχυτος σε όλη την παράσταση»

Συνέντευξη: Μαριλένα Θεοδωράκου

Το «Τενεκεδένιο Ταμπούρλο» ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα επί σκηνής από τον 15μελή εταιρικό θίασο «δήλος». Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα του βραβευμένου με Νόμπελ Λογοτεχνίας Γκύντερ Γκρας, που σόκαρε τη Γερμανική κοινωνία όταν εκδόθηκε το 1959. Το έργο αποτελεί το πρώτο μέρος της Τριλογίας του Ντάντσιχ (πόλης καταγωγής του συγγραφέα) μαζί με το «Γάτα και Ποντίκι» και το «Σκυλίσια μέρα». Η Δήμητρα Χατούπη υπογράφει τη σκηνοθεσία της αλληγορικής ιστορίας ενηλικίωσης του μικρού Όσκαρ, η οποία ζωντανεύει μέσα από μια χειμαρρώδη μουσικοθεατρική παράσταση. Η σκηνοθέτις μιλάει για την υπόθεση του έργου και για τη συνεργασία της με τους ηθοποιούς και τους συντελεστές της.

Πώς αποφασίσατε να το σκηνοθετήσετε;

Δεν αποφασίζω με βάση την εγκεφαλική λειτουργία, αλλιώς δε θα τολμούσα να κάνω τίποτα. Ο ίδιος ο Γκύντερ Γκρας με οδήγησε σ’ αυτήν τη φάση της ζωής μου, που φυσικά δεν είναι άσχετη με όλο αυτό που βιώνουμε στη χώρα μας σήμερα. Με οδήγησε η ίδια του η γραφή που εμπεριέχει: το συλλογικό και το προσωπικό ταυτόχρονα, το μαγικό και το πραγματικό ταυτόχρονα. Η γραφή του Γκύντερ Γκρας δεν υπόκειται σε κανόνες κι όμως δημιουργεί η ίδια κανόνες.

Ποιες ήταν οι σκέψεις σας όταν διαβάσατε το έργο;

Η γέννηση του «απόλυτου» εντός μας και εκτός μας. Η γέννηση του φασισμού.

Ποια είναι η υπόθεση του έργου και κατά τη γνώμη σας ποια είναι τα θέματα που πραγματεύεται;

Το Ντάντσιχ ήταν μια πόλη πολωνική, πύλη-λάφυρο για τους Γερμανούς λόγω της θέσης της. Ο Γκύντερ Γκρας περιγράφει πως αντιστέκεται και πως αντιδρά μια «οικογένεια» με την ευρύτερη έννοια του όρου και μια κοινωνία συγχρόνως. Ο Όσκαρ, το παιδί-νάνος αποφασίζει να μη μεγαλώσει ανακαλύπτοντας τον ανατριχιαστικό, στα μάτια του, κόσμο των μεγάλων. Χάνει την οικογένειά του, μπαίνει σε τσίρκο, περιοδεύει σ’ όλο τον κόσμο, ένας μετέωρος νάνος που αποφασίζει να μεγαλώσει στο τριακοστά του γενέθλια. Γίνεται ροκ σταρ, μέχρι που ανακαλύπτει ότι η πληγή του είναι αντιστρόφως ανάλογη με το μέγεθός του.

Πώς το έχετε προσεγγίσει σκηνοθετικά;

Ο μαγικός ρεαλισμός είναι διάχυτος σε όλη την παράσταση. Νομίζω το αντιμετώπισα σαν παρτιτούρα, σαν ο ήχος του ταμπούρλου να καταγράφεται και να μας δίνει τον ήχο του κόσμου και της παράστασης όλης.

Ποια ήταν η έρευνα που κάνατε με τους ηθοποιούς και τους συντελεστές της παράστασης;

Έγινε πολύ βαθιά ιστορική, κοινωνική μέχρι και γεωγραφική έρευνα για αρκετά μεγάλο διάστημα για να μπορέσει να γεννηθεί το σύμπαν μέσα στο οποίο θα δημιουργήσουμε. Οι νέοι ηθοποιοί της παράστασης χωρίστηκαν σε υποομάδες και ασχολήθηκαν με όλες τις πρακτικές και μη, εκδοχές της παράστασης.

Είναι σπάνιο πλέον –για τα ελληνικά δεδομένα- να βλέπουμε 15 ηθοποιούς επί σκηνής. Θα θέλατε να κάνετε ένα σχόλιο πάνω σε αυτό, καθώς και για τη συνεργασία σας μαζί τους;

Είναι μαγικό να συνεργάζεσαι με νέους ηθοποιούς που τους χαρακτηρίζει η ορμή και το πάθος. Το ότι δεν ανεβαίνουν παραστάσεις με πολλούς ηθοποιούς είναι κατά τη γνώμη μου απόρροια της οικονομικής κρίσης, αλλά και όχι μόνο. Νομίζω ότι η κρίση μάλλον μας έχει χωρίσει ως καλλιτέχνες και ως ανθρώπους, παρά μας ένωσε.

Θα θέλατε να μας πείτε για τα σκηνικά, τα κοστούμια και τη χορογραφία της παράστασης;

Στην παράσταση υπάρχει μία συνεχής ροή του τι γίνεται μπροστά και πίσω από το σκηνικό. Οι ηθοποιοί πότε γίνονται σκιές και πότε υπαρκτοί-φανεροί μπροστά στο κοινό. Όταν αυτά τα δύο γίνονται ένα, είναι μαγικό. Αυτό ήθελα να είναι και το στοίχημα για όλους μας. Αντέχουμε να είμαστε συνεχώς μπροστά και πίσω, αλλά και ταυτόχρονα συνεχώς παρόντες επί σκηνής;

Να σας ρωτήσω και για την πρωτότυπη μουσική του Χρίστου Θεοδώρου;

Ο Χρίστος Θεοδώρου είναι μέγα τάλαντο. Δεν είναι μόνο η παιδεία του και οι σπουδές του που είναι υψηλού επιπέδου, αλλά είναι ένας καλλιτέχνης που πιστεύει στον έρωτα και στη μαγεία. Άρα τα δάχτυλά του μετατρέπουν σε άπιαστο ήχο αυτό ακριβώς που είναι ο ίδιος. Δε νομίζω πως θα μπορούσαμε να είχαμε ωραιότερη μουσική για την παράστασή μας. Τον ευχαριστώ.

Υπάρχει κάποια σκηνή μέσα στην παράσταση που ξεχωρίζετε περισσότερο;

Δε μπορώ να ξεχωρίσω καμία. Τις αγαπώ όλες.

Πληροφορίες παράστασης

«Το Τενεκεδένιο Ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας

Διασκευή: Αντώνης Γαλέος
Σκηνοθεσία: Δήμητρα Χατούπη
Φιλολογική έρευνα: Στέλλα Παπακωνσταντίνου
Πρωτότυπη μουσική: Χρίστος Θεοδώρου
Σκηνογραφία: Έμιλυ Ονησιφόρου, Δήμητρα Τερζή
Ενδυματολογία: ομάδα θεάτρου «δήλος»
Σχεδιασμός φωτισμών: Δημήτρης Λογοθέτης
Χορογραφίες / Κίνηση: Γεωργία Ζάχου, Νίκος Σαμουρίδης
Βοηθός σκηνοθέτη: Αλεξάν Σαριγιάν
Βοηθός σκηνογράφου: Μάκης Νάνος
Υπεύθυνη επικοινωνίας: Δέσποινα Ερρίκου
Digital marketing: Άρης Σομπότης
Οργάνωση παραγωγής: ομάδα θεάτρου «δήλος»
Επιμέλεια ήχου: Γιώργος Κορομπίλης
Σχεδιασμός / Επιμέλεια αφίσας: Γιώργης Παρταλίδης, Αναστασία Δένδια
Φωτογραφίες: Ιάσονας Καστόρης
Teaser: shot by Μιχάλης Καλιδώνης, edited by: Παναγιώτης Πελέκης
Κατασκευή σκηνικών: Εδουάρδος Σαριγιάν
Παραγωγή : Εταιρικός Θίασος Δήλος

Ηθοποιοί: Άρης Αντωνόπουλος, Αναστασία Δένδια, Γεωργία Ζάχου, Γιώργος Κορομπίλης, Στέλλα Παπακωνσταντίνου, Γιώργης Παρταλίδης, Νίκος Σαμουρίδης, Νίκος Σιγάλας, Γιάννης Σίμος, Κατερίνα Σκυλογιάννη, Έλλη Στεργίου, Δημήτρης Τσίκλης, Θεώνη Τσούρμα, Χριστιάνα Χατζηπιέρα, Άλκηστις Χριστοπούλου

Πού: Θέατρο Σημείο, Χαριλάου Τρικούπη 4, Καλλιθέα 176 71, τηλ. 210 9229579, Τηλέφωνα κρατήσεων: 6981582502, 6946810910

Πότε: κάθε Δευτέρα και Τρίτη, στις 21.15 (έως μέσα Φεβρουαρίου 2019)

Διάρκεια παράστασης: 105 λεπτά

Εισιτήρια: 15 ευρώ(κανονικό), 10 ευρώ (φοιτητικό/άνω των 65), 5 ευρώ (ανέργων/καλλιτεχνικά σωματεία)

Η παράσταση επιχορηγείται από το ΥΠΠΟΑ

Info

Το έργο εκτυλίσσεται την περίοδο της ανόδου του Ναζισμού στην Ευρώπη, και παρακολουθεί τον Όσκαρ, ο οποίος από απέχθεια για τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει, στα όγδοα του γενέθλια αποφασίζει να σταματήσει να μεγαλώνει. Σε σώμα οκτάχρονου παιδιού, ο Όσκαρ παίζει διαρκώς με το ταμπούρλο του, θρυμματίζει γυαλιά με την φωνή του, το σκάει από το σπίτι, χάνει δικούς του ανθρώπους, τρυπώνει σε ένα τσίρκο, συναναστρέφεται νάνους, μουσικούς και κυνηγούς σπουργιτιών, ερωτεύεται και ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο. Άραγε θα πάρει ποτέ την απόφαση να μεγαλώσει; Άραγε η κοινωνία θα σταματήσει να εθελοτυφλεί και θα αναλάβει τις ευθύνες της; Και τι σημαίνει να είσαι παιδί σε μια κοινωνία που καταρρέει;

Το «Τενεκεδένιο Ταμπούρλο» είναι το έργο χάρισε στον Γκύντερ Γκρας το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Τότε, το έργο δέχτηκε στη Γερμανία τη σφοδρή επίθεση μεγάλου μέρους της κριτικής αλλά και της καθολικής εκκλησίας που το χαρακτήρισαν βλάσφημο, ανήθικο, πορνό. Ενώ στη Γερμανία υπήρξε αντικείμενο έντονων αντιδράσεων, στο εξωτερικό ξεσήκωνε τον ενθουσιασμό κριτικής και κοινού. «Το Τενεκεδένιο Ταμπούρλο» μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη το 1979 από το σκηνοθέτη Φόλκερ Σλέντορφ και απέσπασε το Βραβείο Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και τον Χρυσό Φοίνικα των Καννών.

Σημείωμα του διασκευαστή Αντώνη Γαλέου

Με το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο» το 1959 ο Γκύντερ Γκρας έφτασε σε ένα συνθετικό μεγαλείο που δεν κατόρθωσε ποτέ να ξεπεράσει. Μια καταγγελία κατά του πολέμου, της μισαλλοδοξίας, της τάσης του καπιταλισμού να ανθίζει μέσα από τις κρίσεις, αλλά και μια ελεγεία σε ανθρώπινες σχέσεις και αισθήσεις που χάνονται. Κεντρικό προσωπείο ο Όσκαρ, ένας νάνος από επιλογή, ένα βαθύτατα αντιφατικό και ανθρώπινο πρόσωπο που μέσα από την ψυχρότητα, τη βία και το βλάσφημο των απόψεών του, καταφέρνει να ορίζει το στοιχείο του ανθρώπινου εκ νέου, μιλώντας και σε μια εποχή όπου τα όρια της ανθρώπινης φαντασίας και του ψηφιακού κόσμου, του σώματος και της μηχανής έχουν εκλείψει προ πολλού.

Η αλληγορική αφήγηση του Γκρας χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τη συγγραφή ενός πρωτότυπου μουσικού έργου, όπου οι ηθοποιοί σε συνδυασμό με τον σκηνοθέτη και τον δραματουργό αναδεικνύουν μέσα από μια σειρά νέων τραγουδιών και χορογραφιών την Ευρώπη του τραύματος, την Ευρώπη της ανάκαμψης, τον άνθρωπο που ορμάει στο χάος τη μια στιγμή και μετά αναρριχάται παντού και πάντα αλώβητος, με όπλο την ευαισθησία και την αλληγορία.