Νάνα Παπαδάκη: «Με ενδιαφέρει ο Ρίτσος που δεν ξέρουμε»

Συνέντευξη: Μαριλένα Θεοδωράκου

Με αφορμή τα 110 χρόνια από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου, η Νάνα Παπαδάκη σκηνοθετεί και ερμηνεύει στην παράσταση «Κάτω απ’ τον ίσκιο του βουνού». Η ηθοποιός μιλάει στο theatermag.gr για το ρόλο που ερμηνεύει και για τις δώδεκα σημαντικές ποιητικές φωνές, με τιμώμενη προσκεκλημένη τη συγγραφέα και κόρη του ποιητή, Έρη Ρίτσου, που συνοδεύουν την επιτυχημένη παράσταση, που επιστρέφει για δεύτερη χρονιά.

Πώς ξεκίνησε η παράσταση, ποια είναι η πορεία της;

Ξεκινήσαμε πριν έναν χρόνο περίπου. Ολοκληρώσαμε έναν επιτυχημένο πρώτο κύκλο παραστάσεων και μετά δουλέψαμε πάνω σε ένα μεγαλύτερης κλίμακας σχέδιο, το οποίο φιλοξενήθηκε στο Φεστιβάλ των Αισχυλείων, στον ανοιχτό χώρο του Παλαιού Ελαιουργείου Ελευσίνας. Φέτος, η παράσταση επιστρέφει στο Θέατρο Αργώ και με αφορμή τα 110 χρόνια από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου, ενώνεται με σημαντικές ποιητικές φωνές σε ένα πολύ ιδιαίτερο «Αφιέρωμα στο έργο του Ρίτσου».  Το «Κάτω απ’ τον ίσκιο του βουνού» έχει ανέβει ελάχιστες φορές στη σκηνή και οι ομιλίες θα είναι λίγο διαφορετικές απ’ ό,τι ίσως να έχουμε συνηθίσει. Θα εστιάσουμε όχι τόσο σε όσα ξέρουμε, αλλά κυρίως σε όσα παραμένουν ανοιχτά στην ποίησή του και τη σημασία της στις μέρες μας. Με ενδιαφέρει ο Ρίτσος που δεν ξέρουμε.

Ποια ήταν η έμπνευση να ανεβάσετε αυτό το κείμενο;

Απ’ την εποχή μας, λείπει η αίσθηση του μέτρου. Η κυρίαρχη ματιά για τα σώματά μας, την ομορφιά, τη νεότητα, την ωριμότητα, τη δύναμη, το λόγο, τον χρόνο, μονοπώλησε τη φαντασία μας. Μου έλειψε μια πιο χρήσιμη δοσολογία για τη μεγάλη περιπέτεια της ζωής. Ψάχνω, επίσης, τρόπους για να μιλήσω λίγο διαφορετικά για το τι σημαίνει να είναι κανείς στη σκηνή. Πέρα απ’ την αδιαμφισβήτητη αξία της «Τέταρτης Διάστασης», έβλεπα στο κείμενο, σε όλες του τις προεκτάσεις, τι μπορεί να είναι αυτό το πρώτο βήμα που κάνει ο ηθοποιός για να βρεθεί, να πατήσει στη σκηνή. Σαν να δρασκελίζει ένα τέλος. Και έχω καταλάβει ότι πολλές φορές χρειάζεται να διασχίσει κανείς ένα τέλος για τη σπορά μιας αρχής. Έμπνευση λοιπόν ήταν ό,τι έβλεπα γύρω μου και μέσα μου.

Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου;

Ο Ρίτσος είχε εργαστεί για μικρό χρονικό διάστημα ως ηθοποιός. Και αυτό φαίνεται στην «Τέταρτη Διάσταση». Είχε εμπειρία της σκηνής και ως μεγάλος ποιητής, προσέδωσε στη θεατρική πράξη ένα απρόσμενο εύρος και βάθος. Στους αρχαιόθεμους μονολόγους παίρνει τους μυθικούς ήρωες -επί της ουσίας δηλαδή παίρνει το πιο βαθύ κομμάτι του εαυτού μας- και τους φέρνει στο τώρα, τους χαρίζει όλο τον λόγο, αλλά και τη σιωπή που φέρουν μέσα τους. Απ’ το προσωπικό περνούν στο συλλογικό. Κι απ’ το τότε στο τώρα. Χωρίς να βρίσκουν κάπου τη δικαίωση.  Δεν είχα μια ήδη διαμορφωμένη κι αμετάβλητη άποψη για το έργο του, έβλεπα κυρίως μια βαθιά ανήσυχη φύση, έναν άνθρωπο ερωτικό κι ερωτευμένο με τον κόσμο, τους κύκλους της φύσης, τον άλλον άνθρωπο. Αυτή ήταν για μένα η κινητήριος δύναμη της τέχνης και της ζωής του.

Πώς θα δούμε, σκηνοθετικά και ερμηνευτικά, τα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου επί σκηνής;

Πρόκειται για μία πολύστιχη ποιητική σύνθεση. Είναι ο μονόλογος μιας γυναίκας που βλέπει πέρα απ’ το μεγαλείο της καταγωγής της, τη φθορά και δε φοβάται να αναγνωρίσει το πιο πλούσιο κομμάτι της ψυχής της σε αυτήν. Η γυναίκα αυτή είναι η Ηλέκτρα, αλλά θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε άνθρωπος πέρασε απ’ το σκοτάδι στο φως. Το δραματικό αυτό πρόσωπο, επανεπισκέπτεται την ιστορία και την ταυτότητά του και ξαναστήνει επί σκηνής έναν χώρο που θα του επιτρέψει, από αντικείμενο να γίνει υποκείμενο. Όσον αφορά στην ερμηνεία, ακολουθώ τον χάρτη του κειμένου, την ανάσα του ποιητή, τις εικόνες και το αίσθημά του, χωρίς να χάνω την ιδιοσυγκρασία και τη σωματικότητά μου. Στο «Αφιέρωμα στο Γιάννη Ρίτσο», πέρα απ’ την παράσταση, θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε τις σκέψεις πολύ σημαντικών ποιητών με έντονο στίγμα και προσωπικότητα.

Θα θέλατε να μας πείτε για τους καλεσμένους και τις συζητήσεις που θα γίνουν, καθώς και για τη συγγραφέα και κόρη του ποιητή, Έρη Ρίτσου;

Ξεκινώ απ’ τον Τίτο Πατρίκιο, ο οποίος θα εγκαινιάσει το «Αφιέρωμα» και θα μας μιλήσει για το Ρίτσο ως άνθρωπο, όπως τον γνώρισε στον Άη- Στράτη, δεύτερο τόπο εξορίας του. Το «Αφιέρωμα» θα κλείσει με την Έρη Ρίτσου, κόρη του ποιητή, συγγραφέα, άνθρωπο αφάνταστης ευγένειας, γλυκύτητας και γενναιοδωρίας. Όλοι οι ποιητές με τη σειρά που θα μας μιλήσουν είναι οι: Τίτος Πατρίκιος, Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, Γιάννης Αντιόχου, Αλέξιος Μάινας, Λένα Καλλέργη, Μαρία Κουλούρη, Γιώργος Χρονάς, Σταύρος Σταυρόπουλος, Κατερίνα Χανδρινού, Μανόλης Πολέντας, Σταμάτης Πολενάκης. Θα καλύψουμε ένα μεγάλο χάρτη του έργου του και θα προσεγγίσουμε φάσματα της ποίησής του, με τον προσωπικό τρόπο του κάθε ομιλητή. Πιστεύω πως η σύνθεση των συναντήσεων έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Ποια ποιήματα (ή στίχους) του Γιάννη Ρίτσου ξεχωρίζετε;

Αυτόν τον καιρό, μελετώ ξανά το κείμενο της παράστασης και θα ήθελα να σταθώ σε ένα απόσπασμα, στο οποίο η ηρωίδα μάς λέει ότι δεν ξέρει αν όσα έζησε είναι ξένα ή δικά της. Αν έζησε η ίδια ή κάποιος άλλος τη ζωή της. Αν η «γέφυρα» που θέλουμε να απλώσουμε προς έναν άλλον άνθρωπο ή μια ιδέα, είναι πρόσκληση για έναν δεσμό ή για μια νέα απόσταση. Σαν να έχει αφομοιωθεί μια «μεταμφίεση» που ενώνει και χωρίζει ταυτόχρονα. Γιατί ένα όριο του κόσμου δεν μπορεί να ξεπεραστεί. Για μένα αυτός ο ρόλος είναι μια τέτοιου είδους οριακή κατάσταση, όχι μόνο δική μου, αλλά της εποχής μας.

Βλέπουμε την τάση να μεταφέρονται τα ποιήματα Ελλήνων ποιητών στη σκηνή. Πόσο δύσκολο ή επικίνδυνο είναι αυτό και με ποια κριτήρια θα πρέπει να γίνεται;

Αναγνωρίζω μια τάση ενίσχυσης του έργου Ελλήνων συγγραφέων. Δεν θα εστιάσω στους ποιητές, αλλά στους Έλληνες συγγραφείς γενικότερα. Χρειάζεται να πιστεύουμε και να στηρίζουμε περισσότερο τις δυνάμεις της χώρας μας. Έχουμε εξαιρετικούς  συγγραφείς. Και το θέατρό μας σφύζει από πολύ καλό υλικό. Επίσης, το ελληνικό έργο δεν είναι ένα. Υπάρχουν διαφορετικές τάσεις. Θα ήταν χρήσιμο να καταγραφούν όλες οι τάσεις που υπάρχουν, ώστε να έχουμε έναν χάρτη του ελληνικού θεάτρου, όσον αφορά στη  γραφή, στις επιλογές των κειμένων, στους διαφορετικούς κώδικες, στη συγκέντρωση δυνάμεων. Ως ηθοποιός έχω παίξει και θα συνεχίσω να παίζω σε έργα Ελλήνων συγγραφέων. Και τώρα, ένιωσα την ανάγκη να πάρω την πρωτοβουλία, ώστε φέτος που συμπληρώνονται 110 χρόνια από τη γέννηση του Ρίτσου, όχι μόνο να επαναλάβουμε τη δική μας παράσταση, αλλά να τιμήσουμε και με μια μεγαλύτερη χειρονομία έναν μεγάλο ποιητή της χώρας μας. Κριτήρια για το τι πρέπει να παρουσιάζεται και πώς, δεν νομίζω ότι μπορώ να θέσω εγώ, σίγουρα πάντως αυτά τα κείμενα έχουν πρώτα απ’ όλα σημαντικές τεχνικές απαιτήσεις. Η συναισθηματική φόρτιση χρειάζεται μέτρο, χρειάζεται μια βαθύτερη αίσθηση του λόγου, του ρυθμού, να θέλει κανείς να πάει στο κείμενο και να αισθάνεται ελεύθερος και πλήρης μέσα στους περιορισμούς που τίθενται εκ των πραγμάτων. Και φυσικά ό,τι ισχύει για όλες τις παραστάσεις. Εμπλοκή σωματική, ψυχική, πνευματική. Σεβασμός στο κοινό και άρα σεβασμός για τους εαυτούς μας και τη δουλειά που κάνουμε.

Πληροφορίες παράστασης

«Κάτω απ’ τον ίσκιο του βουνού» του Γιάννη Ρίτσου

Σκηνοθεσία– Ερμηνεία: Νάνα Παπαδάκη

Καλλιτεχνική επιμέλεια – Σχεδιασμός φωτισμών: Γιώργος Ζορμπάς

Σκηνικά – Κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου

Μουσική σύνθεση: Βασίλης Τζαβάρας

Βοηθός σκηνοθέτη: Σπύρος Μπέτσης

Φωτογραφίες (με την ευγενική άδεια του Φεστιβάλ «Αισχύλεια»): Κατερίνα Τζιγκοτζίδου, Γιάννης Κουσκούτης

Curator (Α Small Argo full of Art): Χρύσα Καψούλη

Πού: Θέατρο Αργώ, (Β’ Σκηνή- A Small Argo full of Art), Ελευσινίων 15, Μεταξουργείο, τηλ. 210 5201684

Πότε: από το Σάββατο 12 Ιανουαρίου έως Κυριακή 3 Φεβρουαρίου 2019. Σάββατο στις 21.00 και Κυριακή στις 19.50. Τις Κυριακές μετά την παράσταση, ακολουθούν στις 21.00 οι ομιλίες Ελλήνων ποιητών και ποιητριών:

13 /1:  Τίτος Πατρίκιος  – Κώστας Γ. Παπαγεωργίου –  Γιάννης Αντιόχου

20/ 1:  Αλέξιος Μάινας  – Λένα Καλλέργη – Μαρία Κουλούρη

27 /1:  Γιώργος Χρονάς  – Σταύρος Σταυρόπουλος  – Κατερίνα Χανδρινού

3/2 :  Μανόλης Πολέντας – Σταμάτης Πολενάκης –  Επίσημη προσκεκλημένη: Έρη Ρίτσου

Εισιτήρια: 10 ευρώ και 5 ευρώ (μειωμένο/άνεργοι/ατέλειες)